زهران القاسمی برنده جایزه بوکر عربی شد 

 او اولین رمان نویس عمانی است که برنده این جایزه می‌شود    

زهران القاسمی برنده جایزه بوکر عربی شد 
TT

زهران القاسمی برنده جایزه بوکر عربی شد 

زهران القاسمی برنده جایزه بوکر عربی شد 

«جایزه جهانی بوکر عربی» در شانزدهمین نشست خود در ابوظبی، رمان « تغريبة القافر/بیگانگی بی‌بر» نوشته زهران القاسمی نویسنده عمانی را برنده این جایزه درسال 2023معرفی کرد. او اولین عمانی است که برنده این جایزه می‌شود. 6 رمان برای دریافت این جایزه در فهرست کوتاه رقابت کردند: « أيام الشمس المشرقة/ روزهای خورشید تابان» اثر میرال الطحاوی، « مَنّا» از صدیق حاج احمد، « حجر السعادة/ سنگ خوشبختی» نوشته ازهر جرجیس، « كونشيرتو قورينا إدواردو» از نجوه بن شطوان و « الأفق الأعلى/ افق بلند» نوشته فاطمه عبدالحمید.

براساس این اعلامیه هر یک از شش نامزدی که در لیست کوتاه قرار گرفته‌اند، 10 هزار دلار به عنوان جایزه برای ورود اثرشان به این فهرست دریافت می‌کنند و برنده نهایی جایزه بوکر امسال علاوه بر ترجمه اثرش به انگلیسی، 50 هزار دلار بیشتر دریافت می‌کند.

امسال هیئت داوران شامل محمد الاشعری شاعر مغربی، رئیس کمیته، دکتر ریم بسیونی، رمان نویس مصری، چهره آکادمیک و مترجم سوئدی تیتز راک، عزیزه الطایی، نویسنده و دانشگاهی عمانی، فضیله الفاروق، رمان‌نویس، محقق و روزنامه‌نگار الجزایری، یاسین عدنان، عضو هیئت امناء، و فلور مونتانارو، هماهنگ‌کننده جایزه بودند.

در تاریخ 18/2، «الشرق الاوسط» مصاحبه‌ای با القاسمی درباره رمان برنده او منتشر کرد که فضای آن حول محور سه‌گانه خشکسالی، آب و باروری در روستاها می‌چرخد که جزئیات آن جزئیات روستای عمانی با همه اشیاء و انسان‌هایش بود. القاسمی در گفت‌و‌گو اشاره کرد که فضای رمان غالباً با فضای کار خلاقانه پیوند می‌خورد، تعمدی وجود ندارد که فضای کار روایی خود مکان باشد، اما ماهیت کار این را بر من تحمیل می‌کند.

اگر من روی اثری کار می‌کردم که وقایع آن در شهر اتفاق می‌افتاد، همه نشانه‌های آن مکان در آن می‌بود و زوایای آن به جزئیات شهرها مانند خیابان‌ها، بازارها، کافه‌ها، ساختمان‌ها، ادارات دولتی، شرکت‌ها و غیره می‌پرداخت. و همچنین اگر اثر به ماهیگیران بپردازد، آنگاه مکان دریا، سواحل، خطوط ساحلی و غیره خواهد بود.

و از آنجایی که آثارم در مورد موضوعات مربوط به کوه‌ها و روستاها بحث می‌کنند، بنابراین محیط روستایی به شدت حضور دارد، به عنوان مثال در رمان « القناص/ تک تیرانداز»، زیرا در مورد شکارچیان تک تیرانداز بزکوهی و مکان‌هایی که بزکوه‌ها زندگی می‌کنند صحبت می‌کند. محیط خشن کوهستانی بود و دره‌های عمیق و جزئیات دیگری که مربوط به خود محل است.

از القاسمی 4 رمان « جبل الشوع/ کوه الشوع» (2013)، «القناص/ تک تیرانداز» (2014)، «جوع العسل/ گرسنگی عسل» (2017) و «بیگانگی بی‌بر» (2021) منتشر شده است. همچنین 10 مجموعه شعر و یک مجموعه داستان کوتاه با عنوان « سيرة الحجر/ زندگی‌نامه سنگ 1» و کتابی حاوی متون با عنوان « سيرة الحجر2/ زندگی‌نامه سنگ 2» در کارنامه ادبی خود دارد.



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.