برنامه فرهنگی پربار برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض

نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض از ۱ تا ۱۰ اکتبر برگزار می‌شود (وزارت فرهنگ سعودی)
نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض از ۱ تا ۱۰ اکتبر برگزار می‌شود (وزارت فرهنگ سعودی)
TT

برنامه فرهنگی پربار برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض

نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض از ۱ تا ۱۰ اکتبر برگزار می‌شود (وزارت فرهنگ سعودی)
نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض از ۱ تا ۱۰ اکتبر برگزار می‌شود (وزارت فرهنگ سعودی)

سازمان ادبیات ، انتشارات و ترجمه در سعودی روز چهارشنبه جزئیات برنامه فرهنگی متنوع در نظر گرفته شده برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب ریاض را اعلام کرد.
این نمایشگاه که در دهه اول اکتبر در محل جدید خود در مرکز تجاری ریاض برگزار می‌شود، شاهد مشارکت گروهی از مهم‌ترین نویسندگان، اندیشمندان و منتقدان سعودی، عرب و بین‌المللی در قالب مجموعه ای از سمینارها، سخنرانی‌ها و کارگاه‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف خلاقیت فرهنگی خواهد بود.
بر اساس این گزارش، دوشنبه و سه شنبه، ۴ و ۵ اکتبر، این نمایشگاه میزبان کنفرانس ناشران است که برای اولین بار در نوع خود در سعودی برگزار می‌شود.
این کنفرانس وضعیت و واقعیت صنعت نشر در جهان عرب را بررسی می‌کند و تلاش می‌کند تا از طریق ۱۲ جلسه گفت و گو که ۴۲ سخنران از پادشاهی و جهان در آن شرکت می‌کنند، به چگونگی رسیدن سطح آن به رقابت بین‌المللی بپردازد.
این کنفرانس به جنبه‌های مختلف واقعیت صنعت نشر داخلی و منطقه ای و راه‌هایی برای رفع نواقص آن، به منظور توسعه و افزایش سطح سهم خود در توسعه فرهنگی عربی می‌پردازد.
برنامه فرهنگی نمایشگاه به سه مسیر اصلی تقسیم می‌شود؛ اولین روند شب‌های «سخن کتاب» است که در آن ۹ نویسنده سعودی، عرب و بین‌المللی شرکت می‌کنند تا دربارهٔ تجربیات خود در نوشتن و تألیف صحبت کنند. این نویسندگان عبارتند از: شاهزاده ترکی الفیصل، شیخه هند القاسمی، عبدالله الجمعه جهانگرد و نویسنده سعودی، مشعل حمد و سعود السنوسی رمان نویسان کویتی، ایمن العتوم رمان‌نویس اردنی، جردن بلفورت نویسنده آمریکایی، سرآشپز مارکو پیر وایت و کریس گاردنر نویسنده کتاب معروف «در جستجوی خوشبختی».
در مسیر دوم برنامه‌های فرهنگی، «دیدارهای فرهنگی» خواهند بود که بیش از ۱۰۰ روشنفکر و منتقد از ملیت‌های مختلف از طریق ۳۶ سمینار و سخنرانی در ۱۰ روز نمایشگاه در مورد مسائل فوری ادبی و فرهنگی صحبت خواهند کرد.
در مسیر سوم این برنامه‌ها، به برگزاری مراسم تکریم نوآوران و نمادهای فرهنگ عربی در راس آنها شاهزاده خالد الفیصل مشاور خادم حرمین شریفین و امیر منطقه مکه مکرمه اختصاص داده می‌شود، که در ازای خدمات بزرگ وی به فرهنگ عربی، در مراسمی بزرگ توسط مرکز جهان عرب در پاریس مورد تقدیر قرار می‌گیرد.
این نمایشگاه در دیدارهای فرهنگی خود، سمینارهایی را برای تجلیل از فرهنگ عراق با حضور برجسته‌ترین نویسندگان و ادیبان سعودی و عراقی ارائه می‌دهد؛ برجسته‌ترین آنها سمپوزیومی با عنوان «فرهنگ و دولت سازی» است که در آن حسن ناظم وزیر فرهنگ عراق، سخنرانی خواهد کرد، همچنین نشست هم‌اندیشی دربارهٔ دستاوردهای علی جواد الطاهر برگزار می‌شود که در آن محمد رضا نصرالله، عبدالله الحیدری، نادیه العزاوی و صاحب ابو جناح شرکت خواهند کرد.
این دیدارها همچنین شامل سمپوزیوم عبدالله الغذامی تحت عنوان «سرنوشت فلسفه» و سمپوزیوم سعد البازعی با عنوان «نقاط عطف مدرنیته» خواهد بود. همچنین شب‌های شعری با حضور شاعران سعودی و عراقی، از جمله جاسم الصحیح، حیدر العبدالله، سلطان الضیط و.. برگزار می‌شود.
علاوه بر این، نمایشگاه ریاض بیش از ۶۰ کارگاه آموزشی در زمینه‌های مختلف و گرایش‌های فرهنگی متنوع را برگزار می‌کند که توسط بیش از ۱۰۰ کارشناس و متخصص در زمینه‌های مختلف خلاقیت و ابداع ارائه می‌شود. در این خصوص می‌توان به کارگاه‌های نویسندگی و تألیف، فیلمسازی، تئاتر، هنرهای آشپزی و سایر زمینه‌ها، از جمله کارگاه‌های آموزشی دربارهٔ هنر و خلاقیت کودکان، میراث مد در سعودی، جهان نویسندگی در داستان‌های علمی تخیلی، راه‌های ایجاد انگیزه در خواندن کودکان، مراحل تأسیس یک نمایندگی ادبی، و نقش و امتیازات یک عامل ادبی، نگارش معماری، آنچه فلسفه می‌تواند از کودکان بیاموزد، تکنیک‌های نوشتن داستان‌های کمیک و مانگا همچنین کارگاه‌های آموزشی در زمینه هنرهای آشپزی توسط سرآشپزهای معروف اشاره کرد.
در ادامه برنامه فرهنگی نمایشگاه، هنرهای خلاقانه در «جاده فرهنگ» برپا می‌شود که در ۱۶ سکو در امتداد «مرکز تجاری ریاض» میزبان فعالیت‌های مختلف فرهنگی خواهد بود، همچنین چهار شب آواز و موسیقی در تالار تئاتر دانشگاه شاهدخت نوره بنت عبدالرحمن، عرضه می‌شود؛ شب اول اجرای برنامه آواز توسط هنرمند سعودی عبدالرحمن محمد، سپس در شب دوم اجرای موسیقی توسط موسیقی دان مصری عمر خیرت و شب سوم موسیقیدان عراقی نصیر شمه به همراه هموطنش سعدون جابر خواننده توانا به هنرنمایی می‌پردازند. چهارمین شب نیز دربارهٔ آهنگ‌های معروف سروده شده توسط شاعر فقید شاهزاده عبدالله الفیصل برای ام کلثوم، عبدالحلیم حافظ و سایر ستارگان موسیقی عربی بحث خواهد کرد.
علاوه بر این، تالار تئاتر دانشگاه میزبان نمایش موزیکال با عنوان «دنیای هانس زیمر» و نمایش کودک با عنوان «جزیره گنج» خواهد بود، همچنین نمایش کودکانه شاهزاده خانم‌های دیزنی در تئاتر مرکز فرهنگی ملک فهد برگزار می‌شود.
دوره جدید نمایشگاه کتاب ریاض با شعار «مقصد جدید، فصل جدید» برگزار می‌شود. در این دوره عراق به عنوان «مهمان افتخاری» شرکت می‌کند و در برنامه‌های آن گروهی از روشنفکران و هنرمندان عراقی سمینارها و شب‌های فرهنگی ارائه می‌دهند.
این دوره از نمایشگاه که توسط سازمان ادبیات، انتشارات و ترجمه زیر نظر وزارت فرهنگ با مشارکت بیش از ۱۰۰۰ انتشارات داخلی، عربی و بین‌المللی از ۲۸ کشور جهان برپا می‌شود، بزرگترین نمایشگاه در تاریخ خود است.



پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
TT

پلی میان سه رودخانه… ترجمه‌ای انگلیسی و تصویری از رؤیاهای نجیب محفوظ

نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)
نجیب محفوظ در بالکن کافه‌اش مشرف به میدان التحریر در قاهره، سال ۱۹۸۸ (فرانس پرس)

با صداقتی نادر، رمان‌نویس لیبیایی-بریتانیایی «هشام مطر» ترجمه‌اش از کتاب «رؤیاهای آخر» نجیب محفوظ را با یک اعتراف آغاز می‌کند.
مطر در تنها دیدارشان در دهه ۹۰ میلادی، از محفوظ پرسید که نویسندگانی را که به زبانی غیر از زبان مادری‌شان می‌نویسند، چگونه می‌بیند؟

این پرسش بازتاب دغدغه‌های نویسنده‌ای جوان بود که در آمریکا متولد شده و مدتی در قاهره زندگی کرده بود، پیش از آنکه برای در امان ماندن از رژیم معمر قذافی (که پدر مخالفش را ربوده بود) به بریتانیا برود و در مدرسه‌ای شبانه‌روزی با هویتی جعلی نام‌نویسی کند.
و پاسخ محفوظ، همانند سبک روایت‌اش، کوتاه و هوشمندانه بود: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»

«خودم را یافتم... رؤیاهای آخ

اما مطر اعتراف می‌کند که در بازخوانی‌های بعدی‌اش از آن گفتگو، چندین بار خود را در حال افزودن حاشیه‌ای یافت که محفوظ هرگز نگفته بود: خلاصه‌ای که می‌گفت: «هر زبان، رودخانه‌ای است با خاک و محیط خودش، با کرانه‌ها و جریان‌ها و سرچشمه و دهانه‌ای که در آن می‌خشکد. بنابراین، هر نویسنده باید در رودخانه زبانی شنا کند که با آن می‌نویسد.»

به این معنا، کتاب «خودم را یافتم... رؤیاهای آخر» که هفته گذشته توسط انتشارات «پنگوئن» منتشر شد، تلاشی است برای ساختن پلی میان سه رودخانه: زبان عربی که محفوظ متن اصلی‌اش را به آن نوشت، زبان انگلیسی که مطر آن را به آن برگرداند، و زبان لنز دوربین همسر آمریکایی‌اش «دیانا مطر» که عکس‌های او از قاهره در صفحات کتاب آمده است.

مطر با انتخاب سیاه و سفید تلاش کرده فاصله زمانی بین قاهره خودش و قاهره محفوظ را کم کند (عکس‌: دیانا مطر)

کاری دشوار بود؛ چرا که ترجمه آثار محفوظ، به‌ویژه، همواره با بحث و جدل‌هایی همراه بوده: گاهی به‌خاطر نادقیق بودن، گاهی به‌خاطر حذف بافت و گاهی هم به‌خاطر دستکاری در متن.
اندکی از این مسائل گریبان ترجمه مطر را هم گرفت.
مثلاً وقتی رؤیای شماره ۲۱۱ را ترجمه کرد، همان رؤیایی که محفوظ خود را در برابر رهبر انقلاب ۱۹۱۹، سعد زغلول، می‌یابد و در کنارش «امّ المصریین» (لقب همسرش، صفیه زغلول) ایستاده است. مطر این لقب را به‌اشتباه به «مصر» نسبت داد و آن را Mother Egypt (مادر مصر) ترجمه کرد.

عکس‌ها حال و هوای رؤیاها را کامل می‌کنند، هرچند هیچ‌کدام را مستقیماً ترجمه نمی‌کنند(عکس‌: دیانا مطر)

با این حال، در باقی موارد، ترجمه مطر (برنده جایزه پولیتزر) روان و با انگلیسی درخشانش سازگار است، و ساده‌گی داستان پروژه‌اش را نیز تداعی می‌کند: او کار را با ترجمه چند رؤیا برای همسرش در حالی که صبح‌گاهی در آشپزخانه قهوه می‌نوشید آغاز کرد و بعد دید ده‌ها رؤیا را ترجمه کرده است، و تصمیم گرفت اولین ترجمه منتشرشده‌اش همین باشد.
شاید روح ایجاز و اختصار زبانی که محفوظ در روایت رؤیاهای آخرش به‌کار برده، کار مطر را ساده‌تر کرده باشد.
بین هر رؤیا و رؤیای دیگر، عکس‌های دیانا مطر از قاهره — شهر محفوظ و الهام‌بخش او — با سایه‌ها، گردوغبار، خیالات و گاه جزئیات وهم‌انگیز، فضا را کامل می‌کنند، هرچند تلاش مستقیمی برای ترجمه تصویری رؤیاها نمی‌کنند.

مطر بیشتر عکس‌های کتاب را بین اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ گرفته است(عکس‌: دیانا مطر)

در اینجا او با محفوظ در عشق به قاهره شریک می‌شود؛ شهری که از همان جلسه تابستانی با نویسنده تنها برنده نوبل ادبیات عرب، الهام‌بخش او شد.
دیانا مطر با انتخاب سیاه و سفید و تکیه بر انتزاع در جاهایی که می‌توانست، گویی تلاش کرده پلی بسازد بین قاهره خودش و قاهره محفوظ.
هشام مطر در پایان مقدمه‌اش می‌نویسد که دلش می‌خواهد محفوظ را در حالی تصور کند که صفحات ترجمه را ورق می‌زند و با همان ایجاز همیشگی‌اش می‌گوید: «طبعاً: البته.»
اما شاید محتمل‌تر باشد که همان حکم نخستش را دوباره تکرار کند: «تو به همان زبانی تعلق داری که به آن می‌نویسی.»
شاید باید بپذیریم که ترجمه — نه‌فقط در این کتاب بلکه در همه‌جا — پلی است، نه آینه. و همین برایش کافی است.