« برای سما»... سختی‌های زندگی وعد الخطیب برنده بهترین فیلم مستند «بافتا»

کارگردان سوری رصد یک تجربه کامل را درآن ریخته است

در پایان فیلم «برای سما» برنده عنوان بهترین فیلم مستند جایزه بافتا، وعد الخطیب و همسرش نفس راحتی می‌کشند چون موفق شدند به سلامت از دیوار دولتی بگذرند. افسر مدارک آنها را بررسی می‌کند و به آنها برمی‌گرداند و به آنها اجازه می‌دهد به سمت امنیت بروند در حالی که شهر حلب در معرض بمباران سنگین بود چون نیروهای مخالف آن را پس گرفتند و دوباره واردش شدند.
سرتاپای وجودشان را شادمانی فراگرفت و به هم تبریک گفتند و از شهری که مدتها در معرض بمباران بود به بیرون آمدند؛ جبهه‌ای که آتش‌ جنگ درآن شعله می‌کشید. وعد الخطیب چند سال از نزدیک با کارگردان تلویزیونی انگلیسی ادوارد ووتس روی «برای سما» کار کرد. فیلم نشانه‌هایی از سال‌های 2012 تا 2016 را با خود دارد و مسائل انسانی و امنیتی و معیشتی را زیرنظر می‌گیرد که شهر در آن مدت بسیار دشوار ازسر گذرانده.
این فیلم، داستان به پایان رساندن این سفر خاص در زایشی دشوار است. کارگردان پنج سال درگیریها را دنبال کرد پس از اینکه به خبرنگار جنگی کانال چهارم بریتانیایی تبدیل شد. نمی‌دانیم فیلمبرداری چقدر طول کشیده چون فیلم 96 دقیقه‌ای آمیزه‌ای از صحنه‌ها و زمان‌های به هم پیوسته میان گذشته و حال(حال آن زمان) است. نقش ووتس به عنوان کمک او در کارگردانی این بود که مواد خام را دریافت کند و فیلمی بسازد که جشنواره‌های متعددی را چرخیده(از جشنواره امریکایی south by southwest شروع شد تا اینکه برنده جایزه بافتا شد و شاید هم نه روز دیگر برنده اوسکار بشود).
فیلم مشکلات زندگی وعد الخطیب را به نمایش می‌گذارد که پس از پیوستن به مخالفان سپری کرد، وقتی اعتراضات مسالمت آمیز بودند. بعد هم همین راه را با ارسال اخبار از حلب به کانال چهار بریتانیایی ادامه داد. در این مدت به کارکنان بیمارستانی در حلب ملحق شد که دکتر حمزه الخطیب درآن مشغول به کار بود. عاشق هم شدند و ازدواج کردند و مبارزه فردی هریک از آنها بدل به مبارزه‌ای شد که میان دو فردی را جمع کرد که با هدف آینده بهتر تلاش می‌کردند. این آینده سمای کودک را زائید که مادر رنج‌ها و مسائل درونی‌اش را به او می‌گفت(گاه و بی گاه بسیار ساده) بعد هم این فیلم را زائید که به طور کامل چهره زن را نشان می‌دهد. این فیلم- در چرخه بزرگ از صحنه‌ها و حوادث- پیرامون وضعیت مادر می‌چرخد که از چیدن ضروریات زندگی ناتوان است. همه دیگران هم -خواه مسالمت‌جو باشند یا درگیر در مبارزه- کسی که به سوریه بهتر ایمان دارد یا کسی که می‌خواهد زمام این ایمان را به ترک‌ها و کسانی که بیشتر می‌پردازند تحویل دهد، همه حضور دارند.
مانند فیلم‌هایی همچون «از پدرها و پسرها» و «کلاه سفیدها» که از دل آن جنگ بیرون آمدند، این فیلم از هرگونه تحلیل سیاسی حوادث خالی است. مسئله مطرح در اینجا، میان بمباران و ویرانی و دیگر صداهای جنگ، مهم صدای فرشته‌گونه مادر به همان طبیعت خود است در حالی که شرایط زندگی را توضیح می‌دهد و برخی حوادث را تاریخنگاری می‌کند و نشان می‌دهد چگونه کار به آنجا کشید، اما هیچ فرصتی برای پرکردن خلأیی که این قبیل فیلم‌های مستند که درباره این جنگ وحشتناک ساخت شدند نمی‌یابد تا پرکند؛ خلأ نمایش وضعیت با بی طرفی تا بتوان به جوانب موضوع نگاه کرد. درست است که تاروپود فیلم از مواد فیلم‌برداری شده تشکیل می‌شود و تدوین روایت آنها به ترتیب خود حوادث صورت گرفته و برعکس مسیر آرزوها و رنج‌های کارگردان حرکت می‌کنند(که تقریبا همه فیلم را تصویربرداری کرده) بیننده را به سمت روزنه‌هایی از سخن گفتن درباره وضعیت نمی‌کشاند، اما تقریبا این همه آن چیزی است که در توان داشته و کار دیگری از او ساخته نبود.
با این حال فیلم از هر جهت که به آن نگاه شود تأثیر گذار است. به عمق زندگی این شهر از جهت معیشتی و انسانی و از نگاه زن و نه مردان جنگ‌جو نگاه می‌کند. زن در کنار وطنی که در آن زندگی می‌کند، شانس بیشتری برای رساندن معنای کامل قربانی دارد. وعد الخطیب همه سختی‌ها را به جان می‌خرد و در یکی از صحنه‌ها می‌گوید:« مطمئن نیستم که بتوانم از پس اوضاعی که ازسرمی‌گذرانم بربیایم». اما این مانع از آن نمی‌شود که کارش را ادامه دهد. قلب و روح فیلم و راز موفقیت‌اش در این نهفته است که چگونه توانست سختی‌ها را ترکیب کند و آنها را به وسیله کار سخت مجسم سازد؛ زیر بمباران و درحال فرار از آن. در خانه‌ای بی دفاع و بیمارستانی که خود ویران شده است.
لغزش فیلم این است که برخی جابه‌جایی‌ها میان گذشته و حال خیلی ایده‌آل نیستند. خوب تدوین نشده‌اند یا چون مواد کافی در دست نبوده یا اینکه کارگردان بریتانیایی موفق به فهم دلایل این حرکت میان بخش‌ها نشده است به گونه‌ای که بتواند آنها را به شکل مناسبی با دلایل ورود آنها در متن وعد الخطیب و تجربه‌اش سازگار کند.