شراکت راهبردی و ساز و کارهای منطقه‌ای

این تصور که هدف سفر ولیعهد سعودی به واشنگتن، رسیدگی به تحولات منطقه بوده، بسیار اغراق آمیز است. بخش معقول ماجرا این است که این مهم‌ترین سفری است که طی دهه‌ها انجام شده؛ سفری که سطح رابطه میان دو کشور را به مرحله‌ای تازه رساند. این رابطه با توافق استراتژیک دفاعی و تسلیح پیشرفته تقویت شد؛ امری که سعودی را به متحدی عمیق‌تر از گذشته برای آمریکا تبدیل کرد. همچنین واشنگتن از پروژهٔ ولیعهد پشتیبانی کرد؛ پروژه‌ای که می‌خواهد سعودی را به مرکزی جهانی در فناوری و اقتصاد پیشرفته تبدیل کند. دو کشور توافق همکاری هسته‌ای را نیز امضا کردند که راه را برای شراکتى چندده‌ساله هموار می‌کند.
اما دربارهٔ «توافق دفاع استراتژیک مشترک» چه می‌توان گفت؟ این توافق، در سیاست بازدارندگی، ارزشمندتر از آن است که ارتشی یک‌میلیونی ساخته شود. اما اگر کشورهایی که با آمریکا توافق‌های دفاعی دارند، هرگز مجبور نشده‌اند آن توافق‌ها را فعال کنند، پس اهمیتشان چیست؟
توافقی که امضا شده هدف اصلی‌اش پاسخ به حمله نیست، بلکه مهم‌تر از آن جلوگیری از فکر کردن به حمله است.
آخرین باری که کره شمالی به همسایه‌اش کره جنوبی حمله کرد سال ۱۹۵۳ بود، و از آن زمان مردم سئول در آرامش زندگی می‌کنند؛ با وجود ۷۰۰ هزار سرباز کرهٔ شمالی که پشت منطقهٔ غیرنظامی تنها چهل کیلومتر دورتر از پایتخت مستقرند. با وجود تهدیدهای پیونگ‌یانگ، سربازانش طی هشتاد سال جرئت عبور از مرز را نداشته‌اند.
سعودی طی نه دهه رابطه‌ای خوب با آمریکا داشته و تنها یک‌بار این رابطه محک خورد؛ زمانی که صدام عراق به کویت حمله کرد. رابطهٔ ویژهٔ ریاض با واشنگتن به پایان اشغال کمک کرد و امنیت خلیج را حفظ نمود.
بار دیگر نیز ایران جسارت به خرج داد و منطقهٔ بقیق را ساعت چهار بامداد هدف قرار داد، و برای چند روز تولید نفت در این تأسیسات حیاتی سعودی متوقف شد. بعداً ایران خود هدف‌ آمریکا قرار گرفت. آن حمله این ایده را تقویت کرد که باید رابطه را در قالبی نظامی چارچوب‌بندی کرد و چین را نیز واداشت تا توافق آشتی میان ریاض و تهران را بپذیرد؛ توافقی که در آشوب‌های اخیر منطقه برای دو طرف بسیار اهمیت داشت.
توافق دفاعی حاصلِ یک بحران نیست. ولیعهد سعودی، شاهزاده محمد بن سلمان، در زمان جنگ یا تهدید علیه کشورش به واشنگتن نرفت تا ناچار شود امتیاز بدهد. این توافق پس از آن آمد که او رابطه‌ای قدرتمند با چین بنا کرده و اختلاف با تهران را با میانجیگری پکن پایان داده بود. این بدان معناست که توافق، اهدافی دوردست دارد و بر تقویت مفهوم بازدارندگی استوار است. سعودی کشوری پهناور با مرزهای زمینی و دریایی طولانی است که در مجموع حدود هفت هزار کیلومتر می‌رسد. این ویژگی، راهبرد بازدارندگی را بهترین گزینه برای دفع طرح‌های تهاجمی می‌سازد؛ زیرا چنین راهبردی پیامد هجوم را برای کشور متجاوز ویرانگر می‌کند.
و این توافقنامه مجموعه‌ای از پرسش‌ها را برمی‌انگیزد:
آیا این توافق علیه تهران است؟ ایران امروز به دنبال رابطه‌ای خوب با ریاض است، و از زمان رویارویی‌اش با اسرائیل، نیازمند رابطه‌ای نزدیک‌تر با سعودی شده است.
آیا توافقنامه علیه چین است؟ قطعاً تصور چنین چیزی ممکن نیست، زیرا چین بزرگ‌ترین شریک اقتصادی سعودی است. آیا این توافق به سود اسرائیل است؟ تقریباً تمام صداهای مخالف توافق و روند تسلیح، از اسرائیل برخاسته است.
توافقنامه دفاعی با دو معامله جنگنده‌های F-35 و تانک‌ها اهمیت بیشتری یافته است. این وضعیت را می‌توان دومین صحنه تاریخی دانست؛ پس از توافق ملک عبدالعزیز با روزولت در سال ۱۹۴۵ که طی آن اعلام شد سعودی برای ایالات متحده کشوری راهبردی و مهم است.
می‌توان رابطه را از هر دو سوی آن خواند:برای آمریکایی‌ها، سعودی کشوری استراتژیک و مهم است؛ و برای سعودی‌ها، ایالات متحده قدرتی بزرگ در عرصه اقتصادی، علمی و نظامی به شمار می‌آید که آن را به شریکی ضروری تبدیل می‌کند.
اما پرسشی که همواره تکرار می‌شود این است: آیا این تعهدات وابسته به شخصیت رئیس‌جمهوری ترامپ است؟ پاسخ تا حدی مثبت است؛ زیرا او رئیس‌جمهوری است و هیچ توافقی بدون او امکان انعقاد ندارد. با این حال، رابطه با دیگر بازیگران سیاسی آمریکا نیز خوب است. به‌طور کلی، نهاد سیاسی ایالات متحده باور دارد که رابطه با ریاض از اهمیت اساسی برخوردار است.
دیدیم که ولیعهد چگونه در دفتر بیضی در پاسخ به پرسش ترامپ رفتار کرد. ترامپ گفت: «من از شاهزاده سؤال کردم: طبعاً من بهترین رئیس‌جمهوری هستم... اما غیر از من، از نظر شما بهترین رئیس‌جمهوری آمریکا برای سعودی چه کسی بوده؟» ولیعهد پاسخ داد: «روزولت... (دموکرات).» ترامپ: «روزولت؟!» ولیعهد: «بله، روزولت و ریگان... و ما با هر رئیس‌جمهوری آمریکایی کار می‌کنیم.» ترامپ (با شوخی): «اما ترامپ بهترین است، درست؟»
طبعاً در حضور ترامپ تعریف‌کردن از شخص دیگری—خصوصاً یک دموکرات—کار ساده‌ای نیست. با این حال، خطوط اصلی روشن شد. و در دوره آینده تأیید و حمایت هر دو حزب را خواهیم دید؛ زیرا رابطه استراتژیک با ریاض موضوعی بحث‌برانگیز یا محل اختلاف نیست.