بی‌رحمی آمار… و هوش مصنوعی

سیاستمدار عرب گفت هر بار که دربارهٔ هوش مصنوعی و دگرگونی شگفت‌انگیزی که قرار است در حیات کشورها و افراد ایجاد کند، می‌خوانَد، احساس تحریک و آزردگی می‌کند. و این احساس نه از شوکِ ناشی از تغییر عظیمی است که نزدیک می‌شود و هیچ‌کس قادر نخواهد بود از آن دور بماند. اقتصاد دگرگون خواهد شد، علوم تغییر خواهند کرد و شیوه‌های کار و زندگی دیگرگونه خواهد شد. این تحریک، نتیجهٔ فاصلهٔ هولناک میان جهانی است که در ساختنِ این تغییر مشارکت دارد و جهانی که در جنگ‌های گذشته گرفتار مانده است.
تصور کن که دربارهٔ میزان پیشرفت‌هایی بخوانی که هوش مصنوعی به آن‌ها دست می‌یابد؛ پیشرفت‌هایی که وعدهٔ زایشِ رشته‌ای پی‌در‌پی از انقلاب‌های علمی و تکنولوژیک را می‌دهد. و هم‌زمان بخوانی دربارهٔ وسعتِ هول و فاجعه‌ای که کشورهایی گرفتار در قفس‌های گذشته تجربه می‌کنند. روزنامه‌ای که آخرین جهش‌های انقلاب‌های علمی را مژده می‌دهد، ستونِ کنارِ آن را به مصیبت‌هایی اختصاص می‌دهد که قلب را می‌شکند. می‌توانی در همان صفحه یا صفحهٔ کناری دربارهٔ جنایت‌های هولناک در شهر فاشر بخوانی: دربارهٔ پاکسازی نژادی، نسل‌کشی، سوزاندن اجساد، تجاوزها و هدف قرار دادن کسانی که می‌کوشند از جهنم نفرت و کشتار بگریزند. و نیز می‌توانی دربارهٔ کشورهایی بخوانی که عمر فرزندانشان را در دسیسه‌کاری‌های گروه‌ها تلف می‌کنند و هرچه بیشتر اقامت خود را بیرون از عصر و پیشرفت تعمیق می‌بخشند.
آن سیاستمدار روایت کرد که چند روزی را در کرهٔ جنوبی گذرانده است. برایش شگفت‌آور بود که کشوری که اساساً از ثروت‌های طبیعی چون نفت و گاز و جز آن محروم است، توانسته برای مردمش جایگاهی در قطار پیشرفتِ رو به آینده فراهم کند. گفت که ثروت، از خوب درک‌کردنِ اهمیتِ زمان در زندگی دولت‌ها و ملت‌ها آغاز می‌شود؛ از این احساس که اتلاف وقت، کمتر از اتلاف خون و پول خطرناک نیست، و اینکه تلف‌کردنِ زمانِ عمومی، جنایتی است به تمام معنای کلمه. او بر این باور بود که ماجرا از تصمیمِ پیوستن به پیشرفت اقتصادی، علمی و انسانی آغاز می‌شود، و کلید نخست آن توجه به آموزش و توسعهٔ آن است. دانشگاهِ پیشرفته، کارت عضویت در آینده است. و همراهِ آموزش، سیاست‌های عقلانی و بلندپروازانه و کشاندن مردم به دغدغهٔ پیشرفت، ارزش‌های کار و اعتماد به نهادها. ثروتِ آموزش، کار و فناوری می‌تواند جبرانی بزرگ برای محرومیت کشور از منابع طبیعی باشد.
نگاه‌کردن به نیمهٔ دیگر کره، خود به روشن شدن موضوع کمک می‌کند. کرهٔ شمالی هنوز در جهانی از ترس و آمادگی برای رویارویی به سر می‌برد. وارثانِ کیم ایل سونگ در ترویجِ اسرار موشکی و هسته‌ای در جهان سهم داشتند، اما شمار فقرا در کشورشان به‌جای آنکه کاهش یابد، دو برابر شد. حاکمان آنجا در پی فناوری‌های جنگ رفتند؛ انگار که بزرگ‌تر کردن زرادخانه بهتر از پیمودن راهِ پیشرفت همه‌جانبه و بهبود شرایط زندگی مردم است.
نمی‌توان بدون داشتن دولت به سوی آینده رفت. مقصود، دولتی مدرن است که دغدغهٔ پیشرفت داشته و نهادهای برنامه‌ریزی و اجرا را در اختیار دارد. دولتی که برای دانشگاه‌ها و پژوهش‌ها بیش از آنچه برای دستگاه‌های ترساندن مردم و بازداشت توانایی‌های آنان خرج می‌کند، هزینه کند. دولتی که پیشرفتش را سنگ‌به‌سنگ و پایه‌به‌پایه بنا کند، به‌جای آنکه خود را درگیر جنگ‌های فرقه‌ای یا کینه‌توزی‌های به ارث رسیده از دسیسه‌های تاریخ کند. دولت‌هایی که زمان و ثروت خود را صرف سیاست‌های فرقه‌ای، بحران‌های حکومتی، جنگ میان اجزای جامعه و تنش‌های دائمی با همسایگان ــ ناشی از طمع‌های فرامرزی یا خارهای به‌جا‌مانده از گذشته و جنگ‌هایش ــ نکنند.
آیا در جهانی که با شتاب به‌سوی دستاوردهای هوش مصنوعی می‌دود، می‌توانیم همچنان جهانی باشیم که پناهنده، آواره، بیکار و دانش‌آموزان بیرون‌مانده از مدارس تولید می‌کند؟ آن سیاستمدار عرب به آمارها رجوع کرد و غرق در نگرانی بازگشت. شمار پناهندگان و آوارگان در جهان بیش از ۳۵ میلیون نفر برآورد می‌شود که حدود ۹ میلیون پناهندهٔ عرب از این میان نزد سازمان ملل ثبت شده‌اند. کشورهای عربی تقریباً یک‌سومِ کل آوارگان داخلی جهان را تشکیل می‌دهند. مشکل پناهندگی و آوارگی تنها به حال مربوط نیست، بلکه اثرات دردناک خود را بر آینده نیز می‌گذارد: مشکلات بهداشتی و انسانی، هدر رفتن ظرفیت‌ها، و پیامدهای هراس‌آور بر شانس ثبات و پیشرفت اقتصادی.
بی‌رحمی آمار: شمار دانش‌آموزان عربی که در حال حاضر به مدرسه نمی‌روند، به حدود ۳۰ میلیون کودک و نوجوان در منطقهٔ خاورمیانه و شمال آفریقا می‌رسد. این رقم واقعاً ترسناک است. چگونه می‌توان جوامعی را که این تعداد عظیم از کودکانشان بیرون از مدرسه‌اند، به حرکت واداشت؟ چگونه می‌توان بی‌سوادی را ریشه‌کن کرد و جوانان را برای ورود به بازار کار آماده ساخت، زمانی که این کودکان و نوجوانان بیرون از مدارسی بزرگ می‌شوند که قرار بود تعلیمشان دهند و پلی بسازند برای ورودشان به عصر جدید و کارگاه ساختن جوامعشان؟
قساوت اعداد: پژوهش‌های متعدد تأکید می‌کنند که شمار بیکاران در جهان عرب قطعاً از شصت میلیون نفر فراتر می‌رود. و با در نظر گرفتن وضعیت بی‌ثباتی که چندین کشور عربی را دربرگرفته، این اعداد در آیندهٔ نزدیک در مسیر کاهش قرار ندارند.
هوش مصنوعی، موعد جدید ملاقات با آینده است. نمی‌توان با کشورهایی لرزان، دولت‌هایی سرگردان و دانشگاه‌هایی سالخورده سوار این قطار شد. به یک انقلاب فرهنگی واقعی و تغییری ژرف در ذهنیت‌ها و روش‌ها نیاز است. باید جنگ‌ها را بر پایهٔ عدالت، شهروندی و احترام به قانون بین‌الملل متوقف کرد. بستن پنجره‌ها راه‌حل نیست؛ انزوا بهترین نسخهٔ مرگ است و حرکت برخلاف جریان عصر، پروژه‌ای خودکشی‌گونه. هیچ گزینه‌ای جز گشودن پنجره‌ها و پیوستن به کارگاه پیشرفت وجود ندارد. پیوستن، ثبات را تهدید نمی‌کند؛ بلکه آن را حفظ می‌کند، و خصوصیت‌های هویتی را از میان نمی‌برد؛ بلکه پاس می‌دارد.
سیاستمدار گفت که عرب‌ها برای تضمین آیندهٔ خود هیچ راهی جز پیوستن به کارگاه پیشرفت ندارند. تأکید کرد که این امر ممکن است، اگر اراده و چشم‌انداز فراهم باشد. دلیلش نیز این است که برخی کشورهای عربی و اسلامی در پیمودن این مسیر موفق شده‌اند. او یادآور شد که تجربهٔ پیشرفت سعودی در دههٔ اخیر می‌تواند الهام‌بخش جوامع عربی و اسلامی باشد. او تأکید کرد که کارگاه پیشرفت سعودی، وزن منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور را دوچندان کرده است؛ امری که این هفته به‌روشنی آشکار خواهد شد، هنگامی که رئیس‌جمهوری دونالد ترامپ در کاخ سفید از ولیعهد سعودی، شاهزاده محمد بن سلمان، استقبال کند. دیدار کاخ سفید برای دو کشور اهمیت دارد، و همچنین برای آیندهٔ خاورمیانه، ثبات آن و شکوفایی‌اش.