وائل مهدی
روزنامه نگار حوزه نفت روزنامه "الشرق الاوسط"
TT

​ آیا سعودی باید از روسیه تبعیت می‌کرد؟

با نابسامان شدن اوضاع بازار نفت و رسیدن قیمت‌ها به زیر 30 دلار و پیش بینی‌ ادامه این نابسامانی درچند ماه آینده، تا وقتی که جهان بر مصایب «کرونا» چیره نشود، این سئوال به ذهن بسیاری خطور می‌کند که: آیا سعودی باید به حرف روسیه گوش می‌داد و به جای آنکه مسابقه‌‌ای برای به دست آوردن سهم در بازار راه بیفتد، با پیشنهادی که در نشست «اوپک پلاس» در روز 6مارس داده بود موافقت می‌کرد؟ سئوال دیگر اینکه: آیا اتحاد (اوپک پلاس) از هم پاشید؟ آیا این پایان و اعلام  مرگ سازمان کشورهای صادر کننده نفت(اوپک) است که اکنون توان حل بحران جدید قیمت‌ها غیر ازآنچه در سال 1988 و 1985 شاهد بودیم را ندارد؟
پیش از آنکه به این پرسش‌ها پاسخ بدهیم اجازه بدهید آنچه در نشست 6مارس اتفاق افتاد را به طور خلاصه مرور کنیم. اواخر سال 2019 توافقی میان «اوپک» و متحدان مستقلش به رهبری روسیه وجود داشت که برای متعادل ساختن بازار، تولید به میزان1.7 میلیون بشکه در روز کاهش یابد. سعودی(بزرگ‌ترین تولید کننده نفت در «اوپک») برای آنکه همه را به کاهش و سرعت بخشیدن به این تعادل تشویق کند، 400هزار بشکه اضافی از تولید خود را کاست تا مجموع کاهش‌ها به 2.1 میلیون بشکه در روز برسد. همه در آن زمان توافق کردند نشستی در مارس برگزار کنند تا درباره ادامه یا پایان بخشیدن به توافق تصمیم گیری کنند.
همه روز 6مارس در نشست شرکت کردند، اما دراین میان شگفتی جدیدی به نام ویروس «کرونا» ظهور پیدا کرده بود که نه تنها زندگی بشر را متوقف ساخته بلکه تقاضای نفت را هم از بین برده بود. براساس پیش بینی‌های «اوپک» اتحاد باید روزانه 1.5 میلیون بشکه دیگر از تولید خود را کاهش دهد که سعودی به شدت ازآن حمایت کرد و روسیه آن را رد و پیشنهاد داد، توافق موجود تا ماه ژوئن با همان مقدار کاهش ادامه یابد.
نشست با اختلاف دو طرف به پایان رسید و وزیر انرژی روسیه الکساندر نوواک پس از نشست اعلام کرد «توافق پایان یافت» و از اول ماه آوریل هرکشوری حق دارد هرمقدار که بخواهد تولیدش را اضافه کند. براساس همین اظهار نظر، سعودی به منظور افزایش سهم خود در بازار دست به چند اقدام زد، از طریق افزایش تاریخی ذخایر و اجاره کردن تعداد زیادی نفتکش غول آسا اقدام به غرق کردن بازار با نفت سعودی کرد. همچنین تخفیف‌هایی به مشتریان ارائه کرد که طی 20سال گذشته بی سابقه بود. بازارها آنچه بین سعودی و روسیه روی می‌داد را جنگ قیمت‌ها تلقی کردند علیرغم اینکه ازسوی سعودی درباره تأیید این جنگ هیچ اظهار نظری صورت نگرفت و کرملین وجود چنین جنگی بین خود و هر تولیدکننده دیگر را تکذیب کرد.
آنچه اتفاق افتاد قیمت‌ها را نابود کرد و بیش از این نابود خواهد کرد چون توان ذخیره سازی در جهان از میزان1.6 میلیارد بشکه بیشتر نیست در حالی که براساس برآورد (IHS) نفتی که طی نیمه اول سال 2020 وارد بازار می‌شود در حدود 1.8 میلیون بشکه در روز است. ظرفیتی هم برای ذخیره سازی نفت و پالایشگاهی برای پالایش آن وجود ندارد بعد از اینکه تعدادی از پالایشگاه‌ها تولید خود را کاهش دادند.
حالا اجازه دهید به نقطه نظر روسیه که از زبان یکی از معاونان وزات انرژی آن کشور پاول سوروکین اعلام شده گوش کنیم. او به دلیل کارش در کمیته مشترک فنی اتحاد یا از طریق جلساتی که هنوز میان دوطرف ادامه دارد، نزدیک‌ترین مقام روسی به «اوپک» است. بسیاری از کسانی که با سوروکین همکاری کرده‌اند او را مردی باهوش و دارای آشنایی بالا با بازار می‌دانند. روز جمعه سخنان مهمی در گفت‌وگویی که در باشگاه ولادی مسکو برگزار شد ابراز داشت.
سوروکین می‌گوید، تقاضای نفت طی هفته‌های آینده به مقدار20 میلیون بشکه در روز کاهش می‌یابد یعنی به میزان20درصد از مقدار تقاضای جهانی. و این تفاوت چندانی با آنچه رئیس شرکت «ویتول» بزرگ‌ترین شرکت بازرگانی نفت جهان یا تحلیل‌های بانک‌های جهانی همچون«گولدمن ساکس» و دیگران نداشت.
با این حال سوروکین براین نظر است که پیشنهاد «اوپک»(یعنی کاهش 1.5 میلیون بشکه) چیزی جز« قطره‌ای در اقیانوس» نیست. او می‌گوید، عقلانی نیست که اقداماتی انجام شود که بی اثرباشند چون امروز تعادل بازار نیازمند تلاش بین‌المللی بزرگ‌تر از اتحاد «اوپک پلاس» است.
درباره قیمت‌ها می‌گوید، اگر همه به پیشنهاد «اوپک» عمل  می‌کردند قیمت‌ها به مقدار 5 تا 7 دلار در هربشکه بهبود می‌یافت و این هم تضمین شده نیست. به همین دلیل به نظر او پیشنهاد روسیه برای ادامه توافق «اوپک» بهترین گزینه بود.
نکته مهم دیگر در سخنان او این بود که روسیه نرخ عادلانه را بین 45 تا55 دلار برای هربشکه می‌داند و با درنظر گرفتن اینکه سطح تولید جهانی برهمان مقدار سه ماهه اول سال 2020 باقی بماند، قیمت‌ها بدون فاجعه «کرونا» درهمین سطح خواهند ماند.
این اظهار نظرها متناقض‌اند. همه می‌دانند به دلیل وجود «کرونا» چه اتفاقی خواهد افتاد و «اوپک» حتی پیش از «کرونا» و به دلیل جنگ تجاری چین و کند شدن آهنگ رشد اقتصاد جهانی شاهد افزایش تولیدی معادل یک میلیون بشکه در روز بود در حالی که کشورهای خارج از «اوپک» به تولید خود می‌افزودند.
حقیقت اینکه من نمی‌دانم چرا روسیه این نرخ را انتخاب کرده که عادلانه باشد؟ قیمت عادلانه اصلی است که هیچ کس به خصوص سعودی از آن سخنی به میان نمی‌آورد که سال‌هاست از به کاربردن نرخ عادلانه دست برداشته و دست بازار را برای تعیین قمیت‌ها که می‌تواند تعادل ایجاد کند، باز گذاشت. آیا منظور آنها این است که این قیمت برای تأمیت بودجه روسیه که با 42 دلار برابر می‌شود، مناسب است؟ یا اینکه نرخی است که می‌تواند موجب تعادل بودجه روسیه می‌شود و فشارها را به تولید نفت صخره‌ای امریکا وارد می‌کند؟ (انگیزه‌ بزرگ روس‌ها که نمی‌خواهند امریکا به خودکفایی در نفت خام برسد یا روند صادرات به خارج را ادامه دهد بعد از اینکه مقدار نفتی که رو به آسیا می‌آید افزایش یافت).
و اکنون در پاسخ به پرسش ابتدای مقاله، می‌گویم: نه. تصمیم روسیه با همه محاسبات نمی‌خواند و باید کاهش داد. من می‌دانم که از کاری که سعودی به آن دست زد رنجش جهانی بزرگی وجود دارد، چون همه عادت داشتند پادشاهی که نقش غول یونانی «اطلس» را دارد و سقف آسمان را برای همیشه به دوش می‌کشد. اگر سعودی به سمت غرق کردن بازار نمی‌رفت، ایالات متحده دست به کار نمی‌شد و نماینده انرژی خود را به سمت پادشاهی روانه نمی‌ساخت و تولید کنندگان در تگزاس شروع به برنامه ریزی برای سامان دادن تولید نمی‌کردند. شش نفرازاعضای مجلس سنا نامه‌ای به وزیر خارجه امریکا مایک پمپئو نمی‌نوشتند تا سعودی را تشویق کند از «اوپک» خارج شود و برای تشویق سرمایه‌گذاری مشترک برای نزدیک ساختن سعودی و ایالات متحده به جای روسیه به دنبال قراردادی جدید در زمینه انرژی باشند و آن را بازیگر اصلی در انرژی براساس بازار آزاد بسازد.
اما آنچه سعودی انجام می‌دهد، اجرای اصل بازار آزاد از طریق رقابت و بالا بردن سهم خود در بازار است. ریاض باید به این آشوب خلاق و استفاده از عصا ادامه بدهد؛ چون هویج به درد نمی‌خورد... یا اینکه جهان برای دوران پسا کرونا به توافقی جدید و بزرگ‌تر از «اوپک پلاس» برسد.
آیا این به معنای مرگ «اوپک» است؟ «اوپک» هرگز نمی‌میرد چون آنچه سیاستمداران امریکایی نمی‌فهمند این است که «اوپک» منشأ ثبات بازار است و «خارج» «اوپک»- از نظر تاریخی- منشأ برهم زدن عرضه و تقاضاست. نامه آنها به پمپئو برخلاف اصول بازار آزاد است و انگیزه‌های سیاسی دارد که آن هم امنیت انرژی امریکایی است. همه به دنبال منافع خود هستند و کاری از دست «اوپک» و «اوپک پلاس» ساخته نیسد و 50 تا 60 میلیون بشکه سرگردان در بازار وجود دارد. کشورهای خلیج و «اوپک» و «اوپک پلاس» و شرکت‌های بسیاری امسال ضرر خواهند کرد، اما همین موجب تولد نظام جدید جهانی بهتر و ادامه دارتر می‌شود اگر همه خواستار آغاز ساختن نظام جدید برای پس از «کرونا» باشند.