امروز جهان به دست‌آورد علمی امیدبخشی نزدیک می‌شود که در ساخت واکسن مورد تأیید و مؤثر برای ویروس کرونا که عامل بیماری «کووید-19» است تجسم می‌یابد و به احتمال زیاد این واکسن دراوایل سال جدید آماده شود. درحقیقت احتمال می‌رود بیش از یک واکسن تهیه شود و این همان پیشرفتی است که این فرصت را برای جهان مهیا می‌سازد تا سرانجام برخطر این مصیبت غلبه کند و به آن توان بازگشت به زندگی طبیعی را می‌بخشد.
وقتی درمقابل بیماری ایمن می‌شویم دولت‌ها تدابیر فاصله‌گذاری اجتماعی را لغو می‌کنند و دیگر از مردم نمی‌خواهند که ماسک بزنند و اقتصاد جهانی باردیگر با بالاترین سرعت شکوفا می‌شود. اما غلبه بر ویروس به خودی خود روی نمی‌دهد. و جهان برای محقق ساختن آن در گام اول به سه چیز نیاز دارد: قدرت تولید چندین میلیارد واکسن، حمایت مالی برای تأمین هزینه آن و سازمان‌های لازم برای رساندن آنها.
درباره قدرت تولید واکسن چنین برنامه ریزی شده که بخش بزرگ ذخایر واکسن بیماری «کووید-19» جهان به کشورهای غنی برود. این کشورها عملاً قراردادهایی با شرکت‌های داروسازی بسته‌اند تا حق خرید میلیاردها واکسن به محض آغاز تولید را برای خود تضمین کنند.
اما کشورهای دارای درآمد پایین و متوسط جهان در همه جا از جنوب سودان تا نیکاراگوئه و میانمار چه خواهند کرد؟ این کشورها موطن حدود نیمی از جمعیت بشرند و توان خرید برای بستن آن قراردادهای سنگین با شرکت‌های داروسازی را ندارند. درسایه اوضاع کنونی این کشورها واکسن به اندازه کافی نخواهند داشت و توان‌شان بر ایمن سازی 14 درصد از جمعیت در مقابل ویروس محدود خواهند بود.
در این راستا الگوهای جدیدی که دانشگاه نورث استرن تهیه کرده به ما کمک می‌کنند؛ آن‌طور که نتایج توزیع واکسن در سطح ناکافی را نشان می‌دهند و تحلیل‌گران درآن دو سناریو را تحلیل کرده‌اند: اول، واکسن به تناسب جمعیت در همه کشورها توزیع می‌شود. اما سناریوی دوم-که به آنچه اکنون روی می‌دهد نزدیک‌تر است- 50 کشور غنی یک میلیارد واکسن اول را ازآن خود خواهند کرد. در این سناریو ویروس به شیوع خود به مدت چهار ماه در سه چهارم جهان ادامه خواهد داد، و این به معنای آن است که تعداد قربانیان به دو برابر در سناریوی اول افزایش می‌یابد. و این به معنای شکست اخلاقی بزرگی خواهد بود چون واکسن می‌تواند بیماری«کووید-19» را یک بیماری قابل پیشگیری بسازد و نیازی نیست که فرد تنها به این دلیل که در کشوری زندگی می‌کند که نمی‌تواند هزینه قرارداد ساخت را بپردازد جان خود را از دست بدهد. اما نیازی نیست که به اصل انصاف اهمیت بدهی تا ببینی سناریوی «کشور غنی» چه مشکلی دارد. دراین سناریو همه همان تجربه را از سرمی‌گذرانیم که استرالیا و نیوزلند شاهدش بودند. هر دو کشور موفق شدند دست‌آورد بزرگی را رقم بزنند و به آمار بسیار پایین ابتلا و مرگ و میر در مرزهای خود رسیدند، اما اقتصاد آن دو کشور همچنان در حالت رکود بهسرمیبرد چون شرکای تجاری آنها هنوز با اقدامات تعطیلی و بستن دست و پنجه نرم می‌کنند. و گاهی یکی از افراد جدید مبتلا به ویروس از طریق دریای آرام میگذرد که موجب ابتلاهای جدید می‌شود که باز ویروس شیوع می‌یابد و گسترده می‌شود و باز مدارس و کارها تعطیل می‌شوند.
حتی با مهیا بودن همه واکسن‌ها کشورهای غنی ریسک امکان بازگشت دوباره شیوع بیماری را خواهند داشت چرا که بسیاری علاقه ندارند واکسینه بشوند و در نتیجه هیچ کشوری نمی‌تواند در اوج مصیبتی مانند «کووید-19» دژ کاملا ایمن باشد. به همین دلیل تنها راه غلبه بر خطر این بیماری در نقطه‌ای معین از جهان، نابودی و ریشه کن ساختن آن در همه جاست.
بهترین راه برای بستن این حفره در واکسن‌ها انتقاد از کشورهای غنی نیست، روش آنها کاملا قابل درک است، آنها تلاش می‌کنند از مردم خود محافظت کنند. به همین دلیل ما نیازمند بالا بردن توان تولید این واکسن‌ها در جهان به شکل گسترده هستیم و با این روش می‌توانیم همه را پوشش دهیم بدون در نظرگرفتن محل اقامت‌شان.
پیشرفت قابل توجهی در این سطح صورت گرفت. آنچه به درمان مربوط می‌شود شرکت‌های داروسازی موافقت کردند توان خود در تولید دارو با به کار بردن کارخانجات خود بالا ببرند. برای نمونه داروی« رمدسیویر» توسط شرکت «گیلیاد ساینز» تولید شد، اما اکنون مقدار زیادی در کارخانجات شرکت «فایرز» امریکایی تولید می‌شود. هیچ شرکتی به هیچ وجه اجازه نمی‌دهد کارخانجاتش اینگونه در اختیار رقیب خود قرارگیرند و اکنون ما شاهد این نوع همکاری هستیم وقتی که مسئله به واکسن‌ها مربوط می‌شود.
همین امروز صبح 16 شرکت داروسازی و «مؤسسه بیل و ملیندا گیتس» توافق مهمی را امضا کردند و شرکت‌هایی-در زمینه‌های دیگر- برای همکاری در ساخت واکسن و افزایش ظرفیت تولید خود با سرعت بی سابقه‌ای موافقت کردند که همین توزیع واکسن‌های تأیید شده را در سطحی وسیع و در کمترین زمان ممکن تضمین می‌کند.
علاوه بر توان ساخت همچنین به تأمین مالی لازم برای پرداخت هزینه میلیاردها واحد واکسن برای کشورهای فقیر نیاز داریم. اینجا نقش تسریع کننده رسیدن به ابزارهای «کووید-19» معروف به سرعت بخش«آکت» برجسته می‌شود، ابتکاری که مورد حمایت سازمان‌های جهانی مانند «اتحاد جهانی واکسن‌ها و واکسینه»(جافی) و صندوق جهانی است. بسیاری این دو مؤسسه را نمی‌شناسند، اما پس از تلاش‌های طولانی در طول دو دهه موفق شدیم تجربیات گسترده‌ای در مأموریت رساندن واکسن‌ها و آزمایش‌ها و داروها کسب کنیم.
شرکت‌های داروسازی به شکل بزرگی در تسهیل کار تأمین مالی مشارکت کردند به طوری که بسیاری ازآنها تعهد کردند در تولید واکسن برای ویروس «کرونا» به دنبال هیچ سودی نباشند و در زمینه تولید دارو همکاری کنند. شاید پادشاهی متحد نمونه خوبی باشد که دیگر کشورهای غنی می‌توانند از آن الگو بگیرند. بریتانیا داوطلب تخصیص مبالغ کافی برای برنامه «سرعت دهنده» شد، شاید برای خریدن صدها میلیون واحد واکسن برای کشورهای فقیر. و امیدوارم کشورهای دیگر نیز چنین بخشندگی کنند.
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج پی به اهمیت این مسئله برده و باید از آنها برای حمایتی که برای تسریع کننده «آکت» کردند تشکرکنیم که اقدام به تأمین مالی برنامه ساخت واکسن برای مردم خود و ملت‌های فقیرجهان به یک اندازه خواهند کرد. پادشاهی عربی سعودی عملاً 500میلیون دلار برای جنگ جهانی با «کووید-19» اختصاص داد، اما تلاش‌های بیشتر می‌توانند ما را برای رسیدن به هدف تسریع کننده «آکت» بیشتر کمک کنند.
و درپایان وقتی که جهان توان تولید و تأمین مالی را داشته باشد نیازمند تقویت سازمان‌های بهداشتی هستیم؛ کارکنان و زیرساخت‌هایی که واقعا می‌توانند واکسن‌ها را به سراسر جهان برسانند.
از تلاش‌های درحال انجام برای ریشه کنی فلج کودکان آموختنی‌های بسیاری وجود دارد؛ مشهورترین تصاویر گویایی را به یاد می‌آوریم که منعکس کننده دشواری تلاش‌ها برای شکست دادن فلج کودکان در هند است. گروهی از کارکنان بخش بهداشت را نشان می‌دهند که برای محافظت از واکسن روی سرخود یخدان‌هایی را بلند می‌کنند درحالی که تلاش می‌کنند از دل سیلاب‌ها بگذرند و به روستایی در دور دست برسند. کشف ابتلا به «کووید-19» در فقیرترین نقاط جهان نیازمند شبکه‌ای مشابه از کارکنان در بخش بهداشت است به گونه‌ای که بتواند به جاهای دور برسد که راهی نداشته باشند. و این کارکنان نیز با تشخیص درست می‌توانند زنگ خطر را به صدا دربیاورند درزمانی که هربیماری به انسان منتقل بشود خواه از راه خفاش‌ها یا پرندگان.
به عبارتی دیگر با غلبه بر ویروس «کووید-19» می‌توانیم نظامی پی افکنیم که می‌تواند در کاستن از زیان‌های ناشی از ویروس‌های بعدی به ما کمک کند.
یکی از چیزهایی که از مطالعه تاریخ ویروس‌ها آموختم این است که آنها دینامیزمی ناگهانی میان منفعت فردی و اولویت دادن به منافع دیگران خلق می‌کنند: ویروس‌ها حالت‌های نادری هستند که غریزه کشور به شدت با غریزه کمک به دیگران همراه می‌شود. تفاوتی میان کمک کردن به خودت و کمک به دیگران وجود ندارد و فرقی بین رفتار خودخواهانه و رفتار انسانی که در دراز کردن دست کمک به کشورهای فقیر و رساندن دارو به آنها برای غلبه بر این بیماری تجلی می‌یابد وجود ندارد.
*ویژه الشرق الاوسط
