صد و یک سال

«پیری پلکانی است که ازآن بالا می‌رویم و نه پله‌هایی که ما را تا به سمت قبر پایین می‌برند». صاحب این عبارت فیلسوف فرانسوی ادگار موران است که دو روز پیش رسیدن به یکصد ویکمین سالش را جشن گرفت. به نظر مرد صدساله هر پله از پلکان پیری ارزش‌اش را از پله‌های پیش از خود می‌گیرد. هر تجربه ارزش بالاتری به گام بعدی می‌بخشد. و بدین سان پیری جست‌وجو و تغییری پیوسته است.
هفتاد سال است که موران جایگاه بالایی در جامعه‌شناسی دارد. پست‌هایی در مراکز تحقیقاتی داشت و ده‌ها تألیف و صدها مقاله نوشت و در ساخت فیلم‌های مهمی مشارکت کرد. می‌گوید او فردی خودساخته است، اما دکترای افتخاری از سی دانشگاه درشرق و غرب دارد. چندین نشان‌ افتخار از مام میهنش فرانسه همین‌طور از پرتغال، اسپانیا و مغرب دریافت کرد. تقدیرهای جهانی بی‌شماری از او شد از جمله دو جایزه «ابن خلدون» از تونس و «ابن سینا» از مغرب.
او یک نفر از سلاله زیبای فرهختگان درآستانه انقراض است. نظریه‌های نوگرایانه در فلسفه و جامعه شناسی دارد. در اینجا فرصت شرح و تفسیرشان نیست. و جدای از دانش‌هایش در مسائلی که درقرن پیش و قرن کنونی بشریت را مشغول خود ساخت نظریه قابل توجهی دارد. فرهیخته‌ای که به کلام و نظریه‌پردازی بسنده نکرد. در نیروی مقاومت فرانسه علیه اشغال آلمانی جنگید. درخانواده‌ای یهودی متولد شد و سکولاریزم را پذیرفت. با منطق عقل به ادیان نگاه کرد. مجذوب بودیسم شد چون به قول خودش، هیچ خدایی درآن نیست. با افکار سوسیالیستی بزرگ شد و در جوانی به حزب کمونیسم گرایش پیدا کرد و خیلی زود از آن جدا شد. گفت، تأثیر اخراجش از حزب مانند اندوهی کودکانه بود، دردناک اما گذرا.
فرهیختگان درآستانه انقراض همان روشنگرانی هستند که تلاش می‌کنند وجدان بشری در دوران سخت آن باشند. ادگار موران علیه استعمار الجزایر توسط فرانسه ایستاد و دربرابر نزاع عربی اسرائیلی مواضعی داشت. آن را سرطان نامید و تبدیل یهود از ملتی ستمدیده به ملتی که به فلسطینی‌ها ستم می‌کند را، محکوم کرد. از نگاه یک‌سویه اسرائیل به مسائل انتقاد کرد. وقتی اعلام کرد کسانی که در فرانسه و دیگر کشورها به تهمت سامی ستیزی تحت تعقیب قرارمی‌گیرند، منشأ کارشان نفرت از یهود نیست، بلکه به دلیل سیاست‌های اسرائیل است. مقاله‌ای در نشریه «لوموند» منتشرکرد که درآن به انحصاری کردن صفت قربانیان کوره‌های آدم سوزی و کاستن از رنج‌ ملت‌های دیگر که قتل‌عام شدند، اعتراض کرد؛ تبعیدی‌های گولاک، کولی‌ها، ارامنه، بردگان افریقایی و سرخپوستان. درتوصیف رفتار و اقدامات حکومت عبری در سرزمین‌های اشغالی از واژه‌های «استعمار»، «تبعیض نژادی» و «زندانی کردن فلسطینی‌ها درگتو» استفاده کرد.
ادگار موران به خاطر همان مقاله که دوتن ازهمکارانش امضا کرده بودند به اتهام «تخریب نژادی و ستایش رفتارهای تروریستی» محاکمه شد. سازمان‌های یهودی و جمعیت «وکلای بدون مرز» اقامه دعوا کرده بود. دادگاه فیلسوف متهم را محکوم و قاضی تأکید کرد رأی قابل تجدید نظراست. اما دادگاه تجدید نظر آن را نقض کرد و آنچه را که در مقاله آمده بود آزادی بیان به حساب آورد.
ادگار موران در طول عمر طولانی‌اش با چندین زن ارتباط داشت و آخرین آنها پژوهشگر مغربی صباح ابوالسلام بود. نود ساله بود وقتی با صباح پنجاه ساله ازدواج کرد که او را استاد به حساب می‌آورد. چندین کتاب مشترک منتشرکردند از جمله یکی با عنوان «مرد درمقابل زن ضعیف است». و روز جشن یکصد ویکمین سال تولدش مهمان تلویزیون فرانسه بود و با چهره‌ای گل انداخته و درنهایت هوشیاری حاضر شد. لبخند از لبش جدا نمی‌شد درحالی که می‌گفت، یک قرن زندگی کرده و آموخت چطور زندگی را با تلخ و شیرینش بپذیرد. شیرینی آزادسازی پاریس از دست آلمان و تلخی از دست دادن عزیزان را چشید. به توصیفش به عنوان مرد موفق معترض شد و گفت، جهان آمیزه‌ای از موفقیت و شکست است.
آیا پیرمرد بازنشسته می‌شود؟ هرگز. او انتشار کتاب جدیدش را با عنوان:«بیدار شوید!» جشن می‌گیرد.