ایران؛ آیا جایگزینی بزرگ روی می‌دهد؟

از سال 1979، زمانی که آخوندها قدرت را به دست گرفتند، ایران در صدر فهرست کشورهای آسیب دیده از «فرار مغزها» قرار دارد. آنچه در آن زمان یک خونریزی موضعی به نظر می‌رسید، اکنون ممکن است به یک خونریزی کامل تبدیل شود که سایر بخش‌های جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد.
تیتر یکی از خبرهای خبرگزاری رسمی «ایرنا» این بود:« فقط نخبگان نیستند که مهاجرت می‌کنند». همچنین روزنامه «جوان» وابسته به سپاه پاسداران ایران هشدار داد که ایران بخشی از بهترین افراد تحصیلکرده خود را از دست می‌دهد و یاد‌آورشد که مهاجرت گروهی « نخبگان»، « میلیون‌ها دلار برای ملت هزینه دارد»، اما اکنون مهاجرت ایرانیان با مهارت کمتر یا فاقد مهارت
را جذب می‌کند. 
بر اساس بهترین تخمین‌های نیمه رسمی، از سال 1979 حدود هشت میلیون نفر، تقریباً 10 درصد جمعیت، از جمله حدود 4.2 میلیون نفر با تحصیلات عالی و بسیار ماهر ایران را ترک کرده‌اند.
در چهار سال گذشته، با خروج متوسط سالانه 4 هزار پزشک پدیده فرار مغزها شتاب گرفت.
بر اساس گزارش «ایرنا»، در حال حاضر 30 هزار پزشک عمومی و پرستار ارشد در انتظار دریافت گواهینامه «حسن سابقه حرفه‌ای» هستند که کشورهای توسعه یافته از کسانی که مایل به مهاجرت از کشورهای به اصطلاح «در حال توسعه» مانند ایران هستند، می‌خواهند.
مطالعه‌ای که توسط دو محقق از دانشگاه تهران به نام‌های عادل عبدالله و مریم رضایی انجام شد، نشان داد که تقریباً همه ایرانی‌هایی که مهاجرت می‌کنند به دنبال ورود به اتحادیه اروپا یا کشورهای به اصطلاح «آنگلوسفر» مانند بریتانیا، کانادا، ایالات متحده، نیوزلند و استرالیا هستند.
تنها 10 درصد از مهاجران بالقوه حاضرند برای خروج از ایران به « هر جای دیگری» بروند.
درخواست‌های مهاجرت شامل حتی یک درخواست برای رفتن به یک کشور مسلمان نمی‌شد و تنها استثنا عراق است که هزاران آخوند ایرانی و دانشجوی الهیات را جذب می‌کند که برای فرار از سیطره حکومت بر مذهب در تهران به نجف و کربلا می‌روند.
مهاجران بالقوه نیز از چین، هند و روسیه دوری می‌کنند، در حالی که تنها دو کشور آسیایی که هنوز ایرانی‌ها را جذب می‌کنند، مالزی و ژاپن هستند.
برای بسیاری از مهاجران احتمالی، اولین مقصدی که می‌خواهند به آنجا بروند، دبی، سپس استانبول، قبرس و تا همین اواخر ایروان (پایتخت ارمنستان) است که در آنها برای مقاصد مورد نظر ویزا درخواست می‌شود. برخی از مهاجران ممکن است مجبور باشند دو یا سه سال برای دریافت ویزا از اتحادیه اروپا، کانادا و ایالات متحده صبر کنند.
چه کسانی و چرا مهاجرت می‌کنند؟
برخی پاسخ‌ها از یک مطالعه سه ساله‌ای که توسط دانشگاه شریف (آریامهر) در تهران صورت گرفته به دست آمد. بر اساس این مطالعه، نظرسنجی از 17078 نفر در 31 استان ایران نشان داد که 70 درصد از مدیران ارشد و کارمندان بسیار ماهر در بخش دولتی مایل به مهاجرت هستند.
در بخش پروژه‌ها و بازرگانان، 66 درصد تمایل خود را برای مهاجرت اعلام کردند. این رقم در میان پزشکان، پرستاران و سایر پرسنل پزشکی به 60 درصد کاهش می‌یابد.
این مطالعه نشان می‌دهد که اکثریت مهاجران بالقوه را جوانانی با تحصیلات عالی و مجرد از مناطق شهری تشکیل می‌دهند، یعنی هر چه تحصیلات افراد بالاتر باشد، تمایل به ترک کشور بیشتر می‌شود.
در میان کسانی که احساس « نارضایتی از وضع موجود» را ابراز می‌کنند، 43 درصد از آنها خواهان خروج از کشور هستند. این رقم در میان کسانی که احساس « رضایت بزرگ» دارند، به 40 درصد کاهش می‌یابد، که نشان می‌دهد تمایل به ترک عمیق‌تر از نگرانی‌های گاه به گاه اجتماعی و سیاسی است، که توسط سایر ارقام در همین مطالعه تأیید شده است.
از بین کسانی که احساس « ناامیدی نسبت به آینده ایران» داشتند، 42 درصد خواهان خروج هستند، این رقم در میان کسانی که هنوز به آینده کشور امیدوار هستند به 38 درصد کاهش می‌یابد.
این مطالعه نشان می‌دهد که تمایل به فرار از ایران ناشی از مشکلات اقتصادی در نتیجه بیکاری یا تورم نیست. این تنها فقرا یا بیکارها نیستند که مایل به فرارند، بلکه کسانی که شغل خوبی دارند، یا نامزد مشاغل با درآمد خوب و صندلی در قطار آخوندها و شرکای امنیتی و نظامی آنها هستند.
بیشترین تعداد مهاجران از استان‌های تهران، اصفهان و قم هستند که درآمد سرانه آنها 30 درصد بیشتر از متوسط درآمد در کشور است. استان‌های فقیرتری مانند سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی از نظر تعداد مهاجران در انتهای فهرست قرار دارند.
این مطالعه ارقامی ارائه نمی‌کند، اما شواهد وجود دارد که نشان می‌دهد ده‌ها هزار مهاجر، به‌ویژه به کانادا و ایالات متحده، از خانواده‌های حاکم اسلامی هستند.
هیچ یک از مطالعاتی که بررسی کردیم دلایل دیگری را به عنوان جاذبه‌های بالقوه برای مهاجران مطرح نکردند، مانند داستان‌های موفقیت بزرگ مهاجران ایرانی در سراسر جهان. مطالعه انجام شده توسط نوشین کرمی نشان داد که بیش از 200 سیاستمدار ایرانی تبار در حال حاضر در ساختارهای سیاسی 30 کشور از جمله اتحادیه اروپا و «انگلسفر» در مقام‌های ارشد هستند. 1000 ایرانی در شرکت‌های بین‌المللی پست‌های ارشد دارند و هزاران نفر دیگر در رسانه‌ها، تحقیقات علمی و محافل دانشگاهی در کشورهای پیشرو صنعتی فعال هستند. ده‌ها نویسنده، شاعر، نمایشنامه نویس و فیلمساز ایرانی در خارج از ایران زندگی حرفه‌ای موفقی برای خود ساخته‌اند.
از سوی دیگر، ایران همچنین مهاجرانی را از کشورهای همسایه عراق، از مناطق کردنشین و شیعه نشین، منطقه نخجوان، افغانستان و پاکستان جذب می‌کند و میزبان هزاران دانشجوی مذهبی از یمن، سوریه، لبنان و نیجریه است. به گزارش رسانه‌های دولتی، بسیاری از دانشجویان پس از اتمام تحصیل و ازدواج با زنان ایرانی در ایران ماندگار می‌شوند.
در مجموع، ایران میزبان بیش از شش میلیون «مهمان خارجی» از جمله پناهندگان افغانستانی، پاکستانی و عراقی است. جالب اینجاست که به نظر می‌رسد میل به ترک ایران به «مهمانان» نیز رسیده است. از مارس 2021 تا مارس 2022، بیش از نیم میلیون مهاجر افغانستانی به خانه‌های خود بازگشتند.
جمهوری اسلامی برای مقابله با پیامدهای این «فرار مغزها» از برنامه جذب افراد تحصیل کرده و ماهر از «هر جای دنیا» با وعده قراردادهای یک ساله، حقوق خوب و برخورداری از « همه حقوق شهروندی به جز حق رای» رونمایی کرد. 
همچنین به حدود 300 هزار جنگجو که تحت فرماندهی ایران در لبنان، سوریه و یمن خدمت می‌کردند، وعده اقامت دائم در ایران و دسترسی به زمین‌های کشاورزی برای شروع زندگی جدید داده شد.
منتقدان ادعا می‌کنند که رژیم خمینی از اینکه بسیاری از مخالفان بالقوه در میان طبقه متوسط شهری در حال ترک ایران هستند خرسند است، زیرا ایران می‌تواند از دست دادن جمعیت را با تازه‌واردانی از کشورهای فقیر مسلمان جبران کند که آرزوی سطح معیشتی بهتری را در سایه یک رژیم که آن را «اسلامی حقیقی»
 می‌دانند، دارند. 
گفتنی است که دیگر رژیم‌های اقتدارگرا، به ویژه اتحاد جماهیر شوروی سابق، چین کمونیستی، کره شمالی، ویتنام و کوبا، از مهاجرت جمعی کسانی که دشمن بالقوه طبقه متوسط می‌دانستند سود بردند و این به آنها اجازه داد طرح «جایگزینی بزرگ» را اجرا کنند. 
سردار سرلشکر پاسدار محمدرضا نجدی در این باره گفت:« کسانی که ما را دوست ندارند بگذار کشور را ترک کنند تا برای کسانی که ما را دوست دارند جا باز کنند».