سلمان الدوسری
روزنامه‌نگار سعودی و سردبیر سابق روزنامه الشرق الاوسط
TT

اردوغان و «ایا صوفیه»؛ پوپولیسم شکست خورده

یک روز رئیس جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان درپاسخ به منتقدانش گفت« ما مردمیم شما که هستید؟» و براساس این قاعده پوپولیستی ناب و تمام عیار که بیشتر مواضع و سیاست‌های اردوغان و اظهارنظرهایش برآن قرارمی‌گیرند، نقشه کشید و برنامه ریخت تا موزه ایاصوفیه را که دراصل کلیسا بود به مسجد تبدیل کند و با این گام انتظار داشت با یک سنگ چند گنجشک بزند؛ محبوبیتش را که درداخل رو به کاهش نهاده، ترمیم کند و اروپا را تحریک کند همان طور که با مسئله پناهچویان این کار را کرده بود. جمعیت میلیونی اسلام‌گرای فریب خورده درخارج برایش کف می‌زنند. و امروز پس از دوهفته از این تصمیم جنجال برانگیز، مشخص شد که گنجشک‌هایش پیش از پرواز افتاده‌اند و سنگش به طرفش برگشت و این تصمیم پوپولیستی‌اش نتیجه‌ای جز بی توجهی داخلی و خشم خارجی نداشت و حتی جهان دربرابر این تصمیم ایستاد که شایسته است لقب بدترین برنامه روابط عمومی سال 2020 را دریافت کند. اگر مخالفان داخلی و خارجی‌اش میلیون‌ها دلار صرف برنامه تخریب چهره‌اش می‌کردند به این موفقیت نمی‌رسیدند آن طور که او با تصمیم پوپولیستی ناکامش توانست.

معمولا اردوغان به عنوان نوک پیکان پوپولیست‌های جهان، برای تقویت محبوبیتش براحساسات و غرایز مردم تمرکز می‌کند؛ یک بار با شعارها و مسائل انسانی برای اهداف سیاسی و یک بار با برانگیختن مسائل جدل‌آمیز درباره سیاست داخلی یا خارجی برای جلب توجه شهروندان و افکارعمومی جهان پیرامون آنها مانند؛ مسائل مهم و اساسی که آنها را از بحران‌های حقیقی که کشورش با آنها روبه روست دورمی‌سازد. اردوغان اگرچه درابتدا موفق به این کار شد و میلیون‌ها نفر از ملتش و همچنین هواداران ناآگاه از وضع داخلی ترکیه را فریب داد، امروز خود را تنها و بی یاور حقیقی می‌بیند که از او و پوپولیسمش محافظت کنند که به طرفش برگشته و رو شده و همیشه با آشوب و غوغاطلبی همراه است به جای آنکه با بحران‌های کشورش مقابله کند. کشوری که با ناآرامی‌های سیاسی روبه رواست، اما او مثل همیشه ترجیح داد مسئله‌ای را برانگیزد که پیشاپیش شکست خورده است؛ برانگیختن جدل دینی میان مسیحیان و مسلمانان.

البته اردوغان این را درک نمی‌کند که هوادارانش پیش از دیگران بازی‌های سیاسی و تلاش‌هایش برای تحریک احساسات عاطفی دینی را در هرموضعی که می‌گیرد یا تبلیغ می‌کند، می‌فهمند. او به این باور دارد که تجلی اراده حقیقی مردم است و خداوند دراین مبارزه علیه توطئه‌هایی که علیه او چیده می‌شوند با اوست به این دلیل که او مدافع سرسخت و تنهای اسلام است. به گفته فیلسوف فرانسوی پیر آندره تاگییف « هدف دیماگوژی گمراهی دیگران است حال آنکه پوپولیست با گمراه ساختن خودش شروع می‌کند» و این کاملا براردوغان منطبق می‌شود که با گمراه کردن خودش شروع کرد و به پایان رسید.

اردوغان که درسخنرانی عمومی پس از تصمیم دولت امریکا در به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل گفت« اگر قدس را از دست بدهیم نمی‌توانیم از مکه و مدینه محافظت کنیم و اگر مکه سقوط کند کعبه را ازدست می‌دهیم» خود او و اقتصاد و سلاحش نهان و آشکار دست کمک به سمت اسرائیل دراز می‌کند، اما همان زبان دینی را به خدمت می‌گیرد که زمانش سپری شده. او همین کار را در مسئله ایاصوفیه انجام داد تا اینکه آن موج موقتی محبوبیتی که انتظار می‌کشید راه نیفتاد و ثمری نداشت. همه آنچه اتفاق افتاد این بود که به مخدوش ساختن چهره ترکیه درسطح بین‌المللی ادامه داد. به جای آنکه جامعه‌ای باز دارای اکثریت مسلمان باشد که درکنارمیراث مسیحی زندگی می‌کند، بدل به کشوری سرکوب‌گر شد که برای تقویت دست‌آوردهای سیاسی حتی با شهروندانش درمی‌افتد. حتی درهمین هم شکست سنگینی خورد پس از اینکه در پیش‌بینی‌ها به خطا رفت که توقع داشت طوفانی از پوپولیسم داخلی و خارجی راه می‌اندازد و چقدر محاسبات اردوغان اشتباهند.