آذربایجان و اسرائیل و نگرانی ایران

ایران چندی پیش و تنها چند هفته پس از انجام مانور مشترک نظامی بین پاکستان، ترکیه و باکو، اقدام به انجام مانور‌های نظامی وسیعی در مرز خود با آذربایجان کرد. این عملیات درمیان ادعاهای ایرانی مبنی بر اینکه نیروهای اسرائیلی در خاک آذربایجان مستقرند صورت گرفت.
اکنون دو مشکل پیش روی ایران وجود دارد؛ اسرائیل و امکان اقدام آذربایجان برای منزوی ساختن ایران در منطقه. ایران آذربایجان را به دلیل داشتن روابط مستحکم با اسرائیل تهدید می‌کند و خواستار قطع این روابط است. اما رئیس جمهوری آذربایجان چه واکنشی نشان داد؟ عکسی از خود در کنار یک پهپاد اسرائیلی منتشرکرد. ایران از روابط مستحکم آذربایجان با اسرائیل و ترکیه نگران است. اسرائیل از آذربایجان نفت می‌خرد و آذربایجان از اسرائیل سلاح ازجمله تکنولوژی هواپیماهای بدون سرنشین می‌خرد. جنگ دوم ناگورنو قره‌باغ منجر به جهشی در دینامیزم قدرت منطقه‌ای شد که ایران از آن احساس رضایت نمی‌کند. ارمنستان کشور مفیدی بود چرا که به ایران اجازه تجارت و رسیدن به جهان خارج را می‌داد، اما آذربایجان اکنون تلاش می‌کند آن دروازه را ببندد. در میان تنش‌های رو به افزایش میان ایران و آذربایجان، چندین سایت وابسته به « سپاه پاسداران» ایران در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند، گروه مقاومت جدیدی به نام «حسینیون» در جمهوری جنوب قفقاز ظهور کرد. حسینیون همه نشانه‌های ویژه دیگر میلیشیاهایی را دارند که ایران پایه‌گذاری کرد و به نام «محور مقاومت» معروف‌اند... چنین تحولاتی اوضاع را به سمت مختل ساختن امنیت داخلی و بی‌ثباتی سیاسی کشوری می‌کشند که منابع سرشاری دارد، با توجه به اینکه علیرغم داشتن اکثریت شیعه، پس از چندین سال از پایان یافتن نظام شوروی تا حد زیادی سکولار باقی مانده است. نکته دیگر اینکه دولت کنونی متحد قوی و مهم اسرائیل و ملت برادر ترکیه است با وجود آنکه تهران در گذشته تلاش کرد انقلاب خود را به آذربایجان صادرکند اما موفقیت چندانی به دست نیاورد.
از منظرعملی ایران به دلیل وجود اقلیت بزرگ اثنیک آذری در استان‌های آذربایجان در شمال غرب ایران، به قومیت آذری به عنوان یک تهدید برای امور داخلی خود نگاه می‌کند. با وجود حفظ از روابط خود با باکو، به ایران به عنوان حامی دشمن آذربایجان یعنی ارمنستان نگاه می‌شود. و واقعاً نسبت به آتش‌بسی که ترکیه و روسیه در خصوص جنگ سال گذشته ناگورنو قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان میانجی‌گری کردند و کفه ترازوی توازن قدرت به نفع آذربایجان چرخید، ایران بازنده حقیقی بود. با این وجود، نگرانی بزرگ‌تر نزدیک شدن روبه افزایش اسرائیل از مرزهای ایران از طریق روابط نظامی و سیاسی خود با آذربایجان است که ایران در هفته گذشته اصرار داشت زیربار هیچ تغییرات ژئوسیاسی در منطقه نمی‌رود و نسبت به آن هشدار داد. جنگ نظامی میان ایران و آذربایجان می‌تواند به شعله‌ور شدن یک آتش منطقه‌ای منجر شود. با توجه به اینکه ترکیه به تازگی از طریق امضای «بیانیه شوشا» در ماه ژوئن گذشته، یک توافق امنیتی با باکو امضا کرد، به همین دلیل بی شک ترکیه از آذربایجان حمایت خواهد کرد. همچنین پاکستان، متحد ترکیه و آذربایجان بر فشار نظامی به مرزهای شرقی ایران خواهد افزود. و این اتفاقی نیست که تنش‌های منطقه‌ای و خطر شعله‌ور شدن جنگ آذربایجان-ایران در زمانی تجدید شد که رئیس جمهوری ایران ابراهیم رئیسی یک نظام ژئوسیاسی منطقه‌ای عمیق مخالف ایران را به ارث برد. بخشی از این ساختار مجموعه‌ای نظامی و امنیتی طرفدار غرب مرکب از ترکیه، آذربایجان و پاکستان است.
روز 27 جولای گذشته ترکیه، آذربایجان و پاکستان «بیانیه باکو» را امضا کردند که یک مشارکت استراتژیک است و شکل جدیدی از همکاری سیاسی و نظامی بین سه کشور را به وجود آورد. بیانیه باکو ضمن اعلام حمایت خود از بازگشت دوباره خاک اشغالی آذربایجان، همبستگی خود را با موضع پاکستان در خصوص دو منطقه جامو و کشمیر مورد اختلاف هند و پاکستان اعلام کرد... در اوائل ماه سپتامبر گذشته، ترکیه، آذربایجان و پاکستان اقدام به مانورمشترک نظامی سه برادر در باکو کردند که فرماندهان نظامی آذربایجان به منظور تشکر از دو متحد خود برای حمایت ازآن در طول جنگ ناگورنو قره‌باغ درسال 2020 به کارگرفتند.
می‌رسیم به اسرائیل که از اوائل قرن بیست ویکم مشارکت امنیتی با آذربایجان دارد که به این مجموعه ژئوسیاسی وابسته است. در روز 2 آگوست گذشته، در دوره آغاز گرم شدن روابط بین ترکیه و اسرائیل، آذربایجان دفتری برای تبلیغ تجارت و سیاحت در اسرائیل افتتاح کرد و این گام هم مقدمه چینی برای افتتاح سفارت رسمی بود. اضافه براین، ارمنستان از هند در نزاع منطقه‌ای خود با پاکستان حمایت کرد. به همین دلیل عجیب نیست که انتصاب رئیسی منجر به وخیم شدن روابط میان دو مجموعه‌های ژئوسیاسی شود.
به هرحال چکاچک شمشیرها ایرانی به سمت آذربایجان تازگی ندارد. درسال 2007 علی‌اف گفت، ایران «مشکل بزرگ» بود. همچنین اعلام کرد، «هیچ مکانیزم مؤثر بین‌المللی برای مقابله با تهدید ایران وجود ندارد». در ماه گذشته، پس از توصیف آذربایجان به «رژیم صهیونیستی»، ایران بزرگ‌ترین مانور نظامی خود طی سه دهه را در مرز آذربایجان برگزار کرد. سخنگوی وزارت خارجه ایران، سعید خطیب زاده گفت، ایران « با حضور رژیم صهیونیستی (اسرائیل) در نزدیک مرزهای خود کنار نمی‌آید و همه اقدامات امنیتی ضروری را اتخاذ می‌کند». سفیر سابق امریکا در آذربایجان ماتیو پرزا دراین باره گفت« در حالی که ایران تلاش نمی‌کند رفتاری خصمانه نداشته باشد، اما همچنان نشان می‌دهد از سه کشور به دلیل مانور مشترک گذشته‌شان ناخرسند است». در پاسخ به این اقدام ایران، ترکیه و آذربایجان در اوائل ماه اکتبر برای بار سوم طی دو ماه اقدام به تمرین‌های نظامی در منطقه نخجوان- منطقه محصور میان ایران و ارمنستان- کردند و برآن مانور نام «برادری پایدار» نهادند.