وائل مهدی
روزنامه نگار حوزه نفت روزنامه "الشرق الاوسط"
TT

​آیا وقت آن رسیده که سعودی بگذارد بازار نفت ویران بشود؟

درمیان سقوط بهای نفت به سطحی که طی دودهه گذشته بی سابقه بود، همه سئوال‌هایی که اخیرا به گوش می‌رسد پیرامون دو نقطه می‌چرخند: تا چه وقت سعودی به غرقه ساختن بازار با نفت ادامه می‌دهد؟ آیا کف قیمت‌ها به بیست دلار می‌رسد یا ازآن پایین‌تر به 10 دلار هم خواهد رسید؟ بازار از زمان سقوط آزاد قیمت‌ها به مرحله ویرانی رسید(شاید هم سازنده باشد). زمانی که سعودی تصمیم گرفت برای بالا بردن ذخایر نفتی، شرکت «آرامکو» دربالاترین سطح توان 12 میلیون بشکه در روز تولید کند و تخفیف‌های زیاد به مشتریان تقدیم کند. این تصمیم به دنبال اقدام روسیه برای خروج از توافق کاهش تولید صورت گرفت که میان سازمان کشورهای تولید کننده نفت(اوپک) و تولید کنندگان خارج از آن(اتحاد«اوپک+») برقرار شده بود. این بدین معناست که پادشاهی براس حفظ سهیمه خود عملا وارد جنگ قیمت‌ها با دیگر تولید کنندگان شده است. این سومین جنگ قیمت‌ها در تاریخ «اوپک» است که در پایان سال 2020 شصت سالگی تأسیس خود را جشن خواهد گرفت.
جنگ را روسیه آغاز کرد که قربانیان بی شماری خواهد داشت وقتی که وزیر انرژی آن کشور پس از نشست گفت:« از اول آرویل همه هرچقدر که دوست دارند تولید می‌کنند» و این خلاف توافق سعودی و «اوپک» برکاهش اضافی به مقدار1.5 میلیون بشکه در روز به منظور تعادل بازار بود. در نتیجه روسیه به دلیل اهدافی که نمی‌توان جز تلاش برای نابود کردن نفت صخره‌ای امریکا تفسیرکرد، سعودی را تنها گذاشت. 
پیش از آنکه تحلیل شخصی خودم درباره نتایج این جنگ را روایت کنم، دوست دارم بخش‌هایی از سخنان وزیر نفت سابق سعودی شیخ احمد زکی یمانی را نقل کنم که سال1994 در وایت‌هول لندن ایراد کرد. آنجا در باره اولین جنگ قیمت‌ها صحبت کرد که «اوپک» در سال1985 شاهد آن بود. یمانی داستان کامل جنگ را روایت کرد و می‌بینم در جزئیات تفاوتی با امروز ندارد. به منظور رویارویی با افزایش تولید خارج از «اوپک» و نابسامانی قیمت‌ها، توافقی برکاهش تولید گرفته شد. پایبندی به این توافق ازسوی بسیاری کشورها ضعیف بود و پادشاهی به تنهایی بارآن را کشید در زمانی که دیگران سهم‌های بازاری خود را افزایش می‌دادند و قیمت‌ها شکسته می‌شدند و پادشاهی سهم خود و درآمد بالا را از دست می‌داد. و امروز چقدر به دیشب شبیه است؛ تقاضا در جهان غیرکمونیستی پایین بود(درآن زمان بازارهای نفتی به کشورهای غیرکمونیستی و کشورهای کمونیستی تقسیم می‌شد). کاهش میان سال‌های 1980 تا 1982 به یک میلیون بشکه در روز در مقایسه با رشد 1.7 میلیون بشکه در روز بین سال1976 و 1979شروع شد. بدشانسی همراه شد با کاهش رشد اقتصادی جهان به 2.7درصد میان سال‌های 1974 تا 1984 در مقایسه با ده سال پیش ازآن.
یمانی در سخنانش یادآور شد که «اوپک» از جنگ قیمت‌های اول درس عبرت نگرفت چون استراتژی بلند مدت نداشت و نمی‌توانست همزمان دنبال سهمی بزرگ‌تر یا قیمت‌های بالاتر باشد و سازمان هم ناهمگون. تولیدکنندگان کوچکی وجود دارند که هدف‌شان بهای بالاتر است و تولیدکنندگانی بزرگ که هدف‌شان مقدار بیشتر. بازارهای نفتی هرم واژگونه بود، قیمت‌های انرژی جهانی برنفت متکی بودند و نفت بر «اوپک» و «اوپک» بر پادشاهی تکه داشت. و هرم فرو ریخت.
جنگ دوم قیمت‌ها اما سال 2014 روی داد و تقریبا شاهد همین وضع بود به گونه‌ای که قیمت‌های جهانی که «اوپک» میان سال‌های 2011 و 2014 حفظ کرده بود منجر به تورم تولید در خارج از «اوپک» و کاهش تقاضا در سال 2014 در نتیجه افزایش مزمن قیمت‌ها شد. پادشاهی نمی‌توانست برای مدتی طولانی قیمت‌ها را بالا نگه دارد بدون آنکه همه «اوپک» دست به کاهش حقیقی تولید بزند. اما در«اوپک» مثل همیشه، بار سنگین بردوش تولید کنندگان بزرگ است. درهمین حال تولید کنندگان نفت صخره‌ای اهمیتی به آنچه در بازار و تلاش‌های «اوپک» نمی‌دادند و پادشاهی قیمت‌ها را رها کرد تا در اوایل 2016 به حدود سی دلار برسد، کاهشی از سطح هشتاد دلار در دسامبر 2014. روسیه و دیگران به سمت اوپک آمدند و اتحاد «اوپک+» شکل گرفت.
امروز سعودی در برابر گزینه‌های دردناکی قرار دارد و تقاضای نفت مانند دهه گذشته چندان افزایشی نیافت و شاید طی ده سال به اوج برسد. در همین حال تولید خارج از «اوپک» افزایش می‌یابد و هیچ کسی نمی‌خواهد با سعودی که بیشترین بار کاهش توافق دسامبر 2019 که روزانه به 2.1 میلیون بشکه در روز را تحمل کرد، همکاری کند. چند سال دیگر عراق برای افزایش تولید تلاش خواهد کرد. لیبی، ونزوئلا و دیگران هم همین‌طور. به سال 2025 می‌رسیم و عرضه جهانی روبه افزایش خواهد بود پس از اینکه کشورهای خارج از «اوپک» با تمام توان به تولید ادامه بدهند، به همین دلیل سعودی استراتژی خود را تغییر داد و به سمت سهم بازار خود رفت و توان تولید «آرامکو» را یک میلیون بیشتر افزایش داد.
ویروس «کرونا» آمد تا بسیاری از اوضاع نادرست جهان را تصحیح کند از جمله وضعیت تولید کنندگان جهانی را. سعودی هفته گذشته به همه جهان نشان داد که همچنان می‌تواند بیش از هرکشور دیگری بربهای نفت اثربگذارد. به نظرمی‌رسد جهان را ناچار می‌سازد به آن گوش فرادهد. آن طور که «والستریت ژورنال» روز 19 مارس نوشت، مدیریت خطوط آهن تگزاس( سازمان دهنده تولید نفت در بزرگ‌ترین ایالت تولید کننده نفت امریکا که الهام بخش ایده سازمان «اوپک» بود) به اعمال محدودیت بر تولید فکر می‌کند و این مسئله‌ای است که از اوایل دهه هفتاد به آن روی نیاورده بود. در نتیجه، این جنگ آخرین آنها خواهد بود و ما شاهد تولد نظام نفتی جدیدی خواهیم بود، اما چه کسی رهبری خواهد کرد؟
نفت سوبسیدی از دولت‌ها غربی دریافت نمی‌کند و سازمان‌هایی هم وجود ندارند که نقش همآهنگ کننده میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان را بازی کنند. باشگاه بین‌المللی انرژی در ریاض وجود دارد که سال 2008 در گردآوردن تولید گنندگان و مصرف کنندگان بزرگ نقش بازی کرد، وقتی قیمت‌ها به بالای صد دلار رسیدند. بیش از 100کشور میثاق جدیدی را در فوریه سال 2011 امضا کردند، اما از همان زمان به دلیل کوتاهی کشورها از حمایت آن ضعیف شد. اما دو پرسش بالا؛ به نظرمن جنگ چندان طول نخواهند کشید اگر سعودی تا ماه ژوئن به این شکل هولناک برقیمت‌ها فشار وارد نکند و شرکت‌های نفت صخره‌ای برای گفت‌وگو با «اوپک» سرازیر شوند یا تولید داخلی‌شان را همآهنگ کنند. اما رسیدن قیمت‌ها به 10 دلار یا ماندن آنها در سطح 20 دلار سناریویی موقتی است، اگر جهان از «کرونا» درمان نشود و بسیاری از تولیدکنندگان خارج نشوند.