نجیب صعب
رئیس انجمن محیط زیست و توسعه عربی(افد) و سردبیر مجله «محیط زیست و توسعه»
TT

دوران دوچرخه و اینترنت

وقتی چند روز پیش کارکنان شهرژنو پس از چندین هفته قرنطینه خانگی به محل کارخود برگشتند به راه‌های پرترافیک برخوردند. اول گمان کردند که علت آن استفاده از ماشین‌های شخصی به دلیل هراس از ویروس‌های موجود در شلوغی سیستم حمل و نقل عمومی است. اما خیلی سریع متوجه شدند که علت آن اختصاص بخشی از راه به دوچرخه است.
تنها ژنو نیست که عادت‌هایش را تغییرمی‌دهد، پیش ازآن لندن و پاریس از ابتدای این ماه با تخصیص بودجه‌های میلیاردی به ساخت راه‌های ویژه دوچرخه دست به این کار زدند. تنها درپاریس، شبکه‌ای به طول 650 کیلومتر مسیردوچرخه ایجاد می‌شود. این موج به امریکای لاتین و شهرهای دیگری از ایالات متحده از بوگاتا و لیما تا نیویورک و واشنگتن کشیده خواهد شد. موج تحول به دوچرخه به شهرهای ایتالیا و اول از همه میلان رسید. این شهرها تلاش دارند از ازدحام در حمل و نقل عمومی از جمله قطارها و مترو بکاهند و همزمان سطح پایین آمدن اجباری آلودگی هوا درماه‌های اخیر را حفظ کنند.
زمانی کاربرد دوچرخه برای رفتن به کار و مدرسه راه مطمئن زندگی در کشورهایی همچون هلند و دانمارک و آلمان بود، دربسیاری کشورهای ثروتمند تنها وسیله‌ای ورزشی و تفریحی بود. ساخت راه‌های ویژه دوچرخه، جدی بودن طرح‌ها را نشان می‌دهد چرا که حرکت در مسیر ویژه خودروها با نیازهای بهداشت عمومی منافات دارد. تلاش‌های برخی شهرهای عربی برای وارد ساختن دوچرخه به ترکیب شبکه حمل و نقل با شکست مواجه شد، همان طور که دربیروت اتفاق افتاد چون با ایجاد راه‌های ویژه همراه نشد و دوچرخه سواری میان ماشین‌ها به خودکشی تبدیل شد.
ازآنجا که برخی کشورها در تقلیل کارها و کاهش درآمدها و عادت‌های جدید فرصتی برای تحول به اقتصاد متنوع کم کربن دیدند، برخی کشورهای دیگر از چند سال پیش دست به اقدامات عملی به این سمت زدند. موج به منطقه عربی رسید همان طور که دربرنامه تحول ملی سعودی و استراتژی رشد سبز امارات به چشم می‌خورد. آنچه جالب توجه است اینکه در میان اخبار نگران کننده و پیش‌بینی‌های سیاه، هیئت راه‌های مواصلاتی دبی اخیرا اعلام کرد، مقدار بسیار زیادی انرژی و آب درکارهای سال گذشته ذخیره کرده، خواه از راه استفاده از صفحات خورشیدی بالای ساختمان‌ها برای تولید برق یا وارد ساختن اتوبوس‌های برقی به عنوان بخشی اساسی از سیستم حمل و نقل یا استفاده مجدد از آبهای بازیافت شده. همزمان ابوظبی برای حفظ سلامت دوچرخه سواران راه‌های ویژه دوچرخه تدارک دید. این البته ویژه ورزش و تفریح است و کمکی به مدارس و مراکز کار و خرید نمی‌کند.
چند روز پیش شکرت «توئیتر» اعلام کرد، کارکنانش که اکنون درخانه‌های خود مشغول فعالیت‌اند- پس ازاینکه مشخص شد که تولیدشان در مدت قرنطینه کاهش نیافته- و سال‌های آینده نمی‌توانند به محل کار خود بروند می‌توانند، کارشان را درخانه ادامه بدهند. اگر این سمت‌گیری توسط شرکتی که کارش برارتباط اینترنتی درجهان مجازی مبتنی است قابل درک باشد، در سازمان دیگری که وجودش برچرخاندن چرخه حمل و نقل و صنعت درجهان حقیقی استوار است معنایی دیگر می‌یابد. وقتی که وزرای سازمان کشورهای تولید کننده نفت (اوپک) نشست اخیرشان را برگزار کردند، مثل همیشه با هواپیما و ماشین در مقر سازمان در وین حاضر نشدند بلکه از طریق ویدیوکنفرانس با هم گفت‌وگو کردند.
زیرفشار ویروس، جهان دریافت که اهمیت امروزین توسعه برنامه ارتباطات برای تسهیل برگزاری جلسات و همایش‌ها از طریق اینترنت دست‌کمی از توسعه موتورهای مناسب برای سیستم حمل و نقل ندارد. وقتی شرکت‌های تولیدکننده و ایرلاین‌ها به ورشکستگی رسیدند و درآمدهای کارخانجات خودروسازی و سیستم حمل و نقل عمومی ازبین رفت، سود شرکت‌های توسعه دهنده برنامه‌های کامپیوتری ویژه ارتباطات افزایش یافت. بدون شک این بخش درپاسخ به نیازهای جدید که لازمه ارتباطات مجازی است به شکل سریعی پیشرفت می‌کند.
برخی براین نظرند که ارتباط از راه دور به طور کامل نیاز به ارتباط شخصی را درآینده حذف می‌کند. اما این فرض واقع بینانه نیست چون تماس چهره به چهره، خواه در جلسات کوچک یا همایش‌های بزرگ ضروری خواهد ماند. «توئیتر» و کارکنانش حتما به اهمیت دیدار چهره به چهره در مجموعه‌ها برای تشویق افکار خلاقانه و نوآوری‌ها واقفند حتی اگر این برای دو یا سه روز در هفته به جای پنج روز اتفاق بیفتد. اما باید تجربه کنونی به کاهش سفر و تغییر بسیاری از جلسات شخصی به ارتباط از راه دور درآینده منجر بشود.
مردم به سفر و جابه جایی برمی‌گردند چون انزوا جزء طبیعت بشر نیست. اما این کار با آهنگ و شیوه‌های مختلفی اتفاق می‌افتد. کارخانجات به تولید برای تأمین نیازهای مردم برمی‌گردند. پس، در چند دهه‌ آینده نیاز به نفت و گاز به عنوان بخش اساسی از ترکیب انرژی همچنان باقی می‌ماند، اما با مصرف بهینه و با آلودگی کمتر. با ازدست دادن قدرت رقابت نفت صخره‌ای به دلیل هزینه بالای استخراج به خصوص در ایالات متحده و کانادا، تقاضای نفت و گاز از میادین سنتی بیشتر می‌شود.
باز ازهمان جا که شروع کردیم به سمت دوچرخه برگردیم. توجهم را این نکته جلب کرد که بسیاری از دوستانم که درسازمان‌های بین‌المللی مستقر در ژنو کارمی‌کنند، و مژده ضرورت تحول به اقتصاد سبز را می‌دهند با خودروهای شخصی دلباز معاف از عوارض به محل کار خود می‌روند. درحالی که دوستی که خبر از آغاز «دوران دوچرخه» در خیابان‌های ژنو را به من داد به عنوان مدیر یک شرکت مالی مشغول به کار است و روزانه با دوچرخه و لباس رسمی و کراوات به محل کارش می‌رود.
این طور نیست که هرکسی در سازمانی فعالیت می‌کند که شعار محیط زیست و توسعه پایدار را یدک می‌کشد دوست‌دار محیط زیست است، همچنانکه هر بانکی یا فرد کارآفرین دشمن آن نیست. کاش کارها با گفتارها یکی می‌شد.