قذافی با دو حمله سرنگون شد، یکی مردمی و دومی بین‌المللی. پس از سقوطش لیبی به چند دسته ملی با پوشش بین‌المللی تقسیم شد که نمی‌توانند ماجرا از راه نظامی یا دیپلماتیک پایان بدهند.
امریکایی‌ها پس از اجرای نقش هوایی خود در جنگ، عقب کشیدند و پس ازآنها فرانسوی‌ها با رسوایی‌های رئیس جمهوری نیکولا سارکوزی و هدایای قذافی. ایتالیایی‌ها با نقش دوم و لرزان ماندند، یک بار پیشروی می‌کنند و یک بارعقب می‌نشینند. قطر از همه جلو افتاد همان طور که قبلا درسوریه پیش افتاده بود. تصمیم گرفت درهمه جنگ‌های «بهارعربی» درمصر و تونس و لیبی وارد شود.
جنگ داخلی و منطقه‌ای و بین‌المللی در لیبی شعله‌ورشد و فقط تونس کنار ماند چون روی خط نفت و گاز نیست. همان طور که پیش ازآن در سوریه اتفاق افتاده بود، سر و کله دیپلماتیک و نظامی ترکیه و روسیه پیدا شد. سپس ترکیه همه نیروهای نظامی؛ زمینی، دریایی و هوایی‌اش را وارد ساخت تا کفه ترازوی جنگ را برگرداند.
مصر همه چیز را با نگرانی زیرنظرداشت. هرچه باشد چگونگی نظام طرابلس به طور خودکار برمصراثرمی‌گذارد. دوره طولانی قذافی سردرد روزانه و تندبادهای ناگهانی و پیشروی فاتحانه دمادم بود. «رود بزرگ» با نیل شاخ به شاخ می‌شد. مصر به هزار دلیل از درگیر شدن در تکه تکه کردن لیبی دوری گزید که یکی ازآنها امتداد جریان اخوان در دو کشور و ترس از موج بزرگ مهاجرت پس از مهاجرت‌های عربی دیگر بود.
استعفای چند ماه پیش فرستاده سازمان ملل غسان سلامه گواهی بود بر اینکه فرصت‌های صلح کم و کم‌تر می‌شدند. به دنبال آن روسیه پشت سر حفتر ایستاد و ترکیه پشت سر«دولت مورد قبول بین‌المللی». اردوغان و پوتین در سوریه با هم توافق دارند اما در لیبی دچار اختلافند. امریکا نیز چنین است.
پس از بیرون راندن حفتر و نیروهایش از محیط طرابلس و اطرافش، او باردیگر به بنغازی و پیرامونش اکتفا می‌کند. یعنی باز به نغمه شرق و غرب برمی‌گردیم. تقسیمی قانع کننده و فدرالیزم اعلام نشده. همه این اتفاقات زیرعنوان آشنا و مکرر:« نیروهای واقعیت روی زمین» قرار می‌گیرند. مردم به این صیغه پنهان عادت می‌کنند چون می‌خواهند نانی بخورند وبرسرکار خود بروند. بیشتر از این، نه. «حکومت ملی» آنها را درسراسر جهان پراکنده کرد و خانه‌هایشان را ویران ساخت و خانواده‌هایشان را تارو مار و مردان‌شان را خوار ساخت، اما درمقابل از عزت و حاکمیت برخوردارشدند.
نوار طولانی تکه تکه شدن، سهمگین‌تر از آن چیزی است آشکارا دیده می‌شود. نمایشگاهی در هوای آزاد برای جنگ‌های بین‌المللی و ویرانی و گرسنگی. و ترکیه هر روز یک هیئت دولتی راهی سوریه می‌کند تا دربزرگداشت سلطان سلیمان شاه شرکت کند و هر روز ارتشی از مزدوران را به سمت لیبی می‌فرستد تا آنجا «حقوقش» را بازگرداند.
درپاسخ به پرسشگران که کدام راه حل در لیبی پیشی می‌گیرد؛ نظامی یا دیپلماتیک؟ لطفا منتظربمانید. درجهان عرب مسائل وقت می‌برند. صاحب سومین نظریه جهانی 42 سال در لیبی حکمرانی کرد.
