آمال موسی
شاعر و نویسنده و استاد جامعه شناسی دانشگاه تونس
TT

بدترین درس خوش‌بینی

سازمان بهداشت جهانی وقتی که فاجعه شکل گرفته در هند را به عنوان نتیجه زیاده‌روی در خوش‌بینی توصیف کرد سخنی به جاگفت؛ خوش‌بینی که در تجمع‌ها و مراسمات دینی و سیاسی نمود یافت. و این بدین معناست که «کرونا» و خوش‌بینی دریک جا جمع نمی‌شوند و درحالی که ویروس هنوز وجود دارد و همچنان فاجعه می‌آفریند و خود را به شکلی شوک‌آور و فریب‌دهنده بازتولید می‌کند جایی برای خوش‌بینی نیست. سلوک عقلانی دربرابر ویروس قاتلی که فعالیت خود را در دروکردن جان‌ها ازسرگرفت، هوشیاری و ادامه به کارگیری همان اقدامات محافظتی است.

در ابتدا مصیبت بزرگ، ایتالیا کشوری بود که درد بسیاری کشید به طوری که «کرونا» خانواده‌هایی را به طور کامل کشت و ایتالیایی‌ها را دردمند و اندوهگین ساخت و همچنان می‌سازد. چند ماه پس از عمومی شدن وضعیت و کاهش روند ابتلاها و شروع برنامه‌های واکسیناسیون بسیاری گمان کردند که خطر ازمیان رفته و تمام دغدغه‌ها در حال حاضر پیشرفت در برنامه‌های واکسنیاسیون است به طوری که به حد سه چهارم جمعیت بالغ جهان برسد.

خطر همچنان و با قدرت باقی است، تأثیر و آهنگش بر کمرنگ شد و قدرتش را به یاد نمی‌آورند مگر با روانه شدن عکس‌ها و ویدیوهای غم‌انگیزی که از هند می‌رسند، جایی که روزانه هزاران نفر جان می‌دهند و جهان جبروت این مصیبت بزرگ را تماشا می‌کند و اینکه چطور زمین در هند جایی برای دفن مردمش ندارد و سوزاندن اجساد بدل به یک ضرورت شد و از سرناچاری و نه اینکه یکی از مراسمات و اعتقادات باشد. جهان چهره‌های غم‌زده‌ای را دید که اشک شسته بود چون مرتکب خطای خوش‌بینی شده بودند بی آنکه خود را با واکسن مقاوم ساخته باشند به طوری که آمار نشان می‌دهد واکسیناسیون در هند هنوز یک دهم از افراد بالغ را پوشش نداده است.

پس ما دربرابر بدترین درس خوش‌بینی قرارداریم و همچنان پیامدهای این خوش‌بینی ادامه دارند به طوری که ویروس نوپدید موفق به جهشی بسیار خطرناک در هند شد و حکومت کنترل آن را از دست داد با اینکه هند براساس گزارش‌ها کمتر از سه ماه پیش یکی ازکشورهای جدی در تولید واکسن بود. البته نگفته نماند واکسن یک دهم جمعیت کشور 1.4 میلیارد نفری نسبت بالایی محسوب می‌شود، اما از جهتی دیگر نرسیدن به هفتاد درصد جمعیت همه تلاش‌های صورت گرفته را ازبین می‌برد به طوری که ویروس قبضه خود را محکم می‌سازد همانگونه که از چند روز پیش درهند به شکل رعب آوری روی داد و به هرکشوری درسی سنگدلانه در ضرورت دوری گزیدن از خوش‌بینی می‌دهد، چرا که جنگ با این ویروس گسترده است و نکته‌های ناشناخته آن بیش از نقاط معلوم آن است.

در حقیقت تونسی‌ها از مدتی پیش با شبیه درس خوش‌بینی بد آشنایی دارند، اما تاکنون به شکل فاجعه‌بار نرسیده است. تونس از جمله کشورهای پایبند به هوشیاری بود و قرنطینه بهداشتی را با وجود هزینه‌های سنگین اقتصادی در سال گذشته اعمال کرد و همزمان سهل انگاری درآن صورت گرفت و فاجعه رقم خورد و همه موفقیت‌هایی که محقق شده بود از بین رفت چون به استمرار و عدم خوش‌بینی تکیه نداشت. شاید خوب به یاد بیاوریم چطور تونس به عنوان یک کشور موفق در محاصره بحران و ثبت «صفر مورد» نقل بسیاری از کشورها شد درزمانی که بسیاری کشورها روزانه صدها ابتلا و بیشتر را ثبت می‌کردند. اما تونسی‌ها هم در دام خوش‌بینی افتادند و تجمع‌های شادی و لامبالاتی و اختلاط بدون فاصله‌گذاری شروع شد و برخی چهره‌های سیاسی راهپیمایی به راه انداختند که مشهورترین آنها راهپیمایی جنبش «النهضه» در خیابان‌های پایتخت بود... نتیجه این بود که دو روز پیش 119 مورد فوتی به دلیل «کرونا» ثبت شد و این بالاترین رقم از زمان فراگیری مصیبت بزرگ بود. همچنین در چارچوب خوش‌بینی و این احساس تونسی‌ها که ویروس از بین رفته و برنامه استخراج آرا نشان داد تونسی‌ها شور و شوقی برای واکسیناسیون ندارند و به مفید بودن آن بی‌اعتمادند، مسئله‌ای که ثبت‌نام شهروندان برای اقدام به واکسن را در ابتدا ضعیف ساخت. در روزهای اخیر و با قطعی شدن نشان‌های حمله سخت ویروس، شبه وحشتی به راه افتاد و شتاب برای ثبت نام شروع شد و گلایه و غرزدن به دلیل تأخیر دولت برای تهیه واکسن به راه افتاد. اسطوره «تونس صفر مورد ابتلا» نوعی حالت رخوت و تنبلی دربرابر پرونده واکسن ایجاد کرد و تونس در انجام اقدامات عقب افتاد و میزان کمک‌های بین‌المللی به مقدار محدودی رسید.

روشن است که تونس ماه‌های اخیر را از دست داد وقتی که مسئله واکسیناسیون را در اولویت اول ننشاند و همه کشورهایی که فرصت کاهش تعداد ابتلاها و فوتی‌ها به سبب «کووید» را از دست دادند، موجب پیچیده شدن وضعیت بهداشتی کنونی ملت‌های خود شدند به طوری که موج سوم با شروع برنامه واکسیناسیون همزمان می‌شود به خصوص اینکه واکسینه کردن اثرش را فقط پس از دریافت نوبت دوم می‌بخشد یعنی حدود دوماه از دریافت اولین نوبت واکسن. و این بدین معناست که افرادی که اکنون واکسن دریافت کرده‌اند از ویروس ایمن نیستند به دلیل اینکه پزشکان و معلمانی فوت کرده‌اند و یکی از معلم‌ها در همان روز دریافت واکسن جان داد.

شاه‌بیت سخن: خوش‌بینی پیش از واکسینه کردن جمعیت جهان دربرابر «کرونا» خطای بزرگی است که هزینه آن درد و سختی و اندوه و مرگ است. به نظر می‌رسد در برابر ضعف آگاهی در بسیاری از جوامع، مهم تمرکز بر نمونه هندی است که قوی‌ترین برنامه آگاه سازی است برای کسانی که گمان می‌کنند خطر مصیبت بزرگ زایل شده است. اگر مردم در سطح آگاهی و عقلانیت خود متفاوت باشد، حکومت‌ها و دستگاه‌هایشان اجازه ندارند هیچگونه سهل‌انگاری یا سستی در تحمل مسئولیت محافظت از جان مردم به خرج دهند. به همین دلیل رقابت کنونی بین کشورها در این است که چه کسی درمواجهه با این مصیبت بزرگ قوی‌تر است و این درست نیست که مقابله در پول محدود شود. دور ساختن خوش‌بینی کشنده و گسترش فرهنگ هوشیاری و فاصله‌گذاری و فعالیت جدی روی پرونده واکسیناسیون، حالا به یکی از وظایف هرحکومتی تبدیل شده است در زمانی که چگونگی مدیریت بحران مصیبت بزرگ در قلب امنیت ملی قرارگرفته است.