وقتی که سالها پیش بر مسئله نفت متمرکز شدم، نظریهای بود با عنوان اوج نفت با این مضمون که دوره نفت وقتی تولیدکنندگان بزرگی همچون سعودی به اوج تولید خود در اواسط دهه پیش برسند، به آغاز دوره پایان میرسد.
من از جمله افرادی بودم که منتظر اثبات این نظریه بودم به دلیل اهمیتی که بر زندگی و آینده بشریت بر زمین دارد چون دستکم درآینده نزدیک نمیتوان پیشرفت اقتصاد جهانی را بدون نفت تصورکرد. اما سالها گذشت و عکس آن را فهمیدیم؛ تقاضای نفت روبه افزایش دارد و تولید جهانی هم هنوز به اوج خود نرسیده به خصوص پس از ورود ایالات متحده در انقلاب نفت صخرهای که افزایش تولید آن کشور به سطح بی سابقهای رساند و برای اولین بار بعد از دههها به بالاتر از سعودی و روسیه کشاند و حتی ایالات متحده به کشور صادر کننده نفت و مشتقات آن تبدیل شد.
این مسئله را تقریباً با روی دادن هر اختلافی در نشستهای «اوپک» یا ائتلافی که تولیدکنندگان بزرگ خارج از آن به رهبری روسیه به نام ائتلاف «اوپک پلاس» شکل میگیرد میبینم و میشنوم. هر بار «اوپک» و ائتلاف «اوپک پلاس» با وجود اختلافات تند قدرتمند بیرون میآیند که این مرا بیشتر به این باور رساند، ائتلاف «اوپک پلاس» به پایان نمیرسد و ائتلاف مدتی طولانیتر از پیشبینی ادامه مییابد. این ائتلاف سال 2016 شکل گرفت، وقتی که شرایط سخت بازار، روسیه و دیگر تولیدکنندگان را واداشت برای بازگشت ثبات به بازار با «اوپک» همکاری کنند، چون بازار نفت عملاً بدون رهبری نمیتواند درست عمل کند. و از آنجا که رهبری واقعی به میزان تولید هرکشور و اثرگذاری آن مربوط میشود، طبیعی بود که سعودی و روسیه این ائتلاف را رهبری کنند. عجیب آنکه روسیه و شرکای نفتی به طور مستمر در اثرگذاری همکاری با «اوپک» تشکیک میکردند و روسیه قبلاً و هربار که توازن بازار مختل میشد، با وجود درخواستهایی که «اوپک» از آن میکرد تا کاری بکند، چندین بار همکاری با «اوپک» را رد کرده بود.
اما روسیه نتوانست از «اوپک» دوری گزیند چون ایالات متحده به برکت نفت صخرهای بسیار جدی بر بازار اثرگذارشد و روسیه نمیتواند بدون «اوپک» با این تحول روبه روشود. و تقارب سیاسی سعودی-روسی به این مسئله کمک کرد چرا که سفرهای رسمی و تجاری بین دو کشور درسالهای پس از شکلگیری ائتلاف به مسئلهای ثابت درآمد و اشتهای شرکت «آرامکوی سعودی» برای سرمایهگذاری در روسیه بازشد همینطور اشتهای صندوقهای حاکمیتی روسیه برای سرمایهگذاریهای سعودی.
در ابتدا نگاه روسیه به این ائتلاف کوتاه مدت بود به طوری که هدف اساسی آن کاهش منابع نفتی درکشورهای صنعتی به سطح میانگین پنج سال بود، اما با گذر زمان و پس از محقق شدن این هدف همه دریافتند که این ائتلاف عامل مهمی در ثبات بازار است و برای مدتی طولانی ادامه یافت. و این ائتلاف با چالشهای بزرگی مواجه شد که شدیدترین آنها اختلاف سال گذشته بین سعودی و روسیه در اوایل بحران «کرونا» بود وقتی که روسیه میخواست خارج از گروه بنوازد و تولید خود را به دلخواه افزایش دهد و بعد از آن خیلی ساده از توافق خارج شود. اما واکنش سعودی وزن بسیاری به این ائتلاف بخشید چرا که سعودی با بشکهها، نفتکشها و تخفیف در قیمت فروش ثابت کرد میتواند بازار نفت را غرق کند و سهم بزرگی از هرکشوری که با آن دربازار رقابت کند بگیرد. همه به این دیدگاه رسیدند که «اوپک پلاس» و توافقهای حاصله از آن از سازمان «اوپک» به تنهایی با ثباتتر و قویترند چرا که ائتلاف قدرتهای بزرگ و کشورهای بسیاری را دربرمیگیرد که با ایالات متحده و غرب همپیمان هستند مانند مکزیک و کشورهای خلیج عربی.
و اکنون با سرزدن اختلاف فنی و تکنیکی بین امارات و ائتلاف «اوپک پلاس» که به نظرمن یک اختلاف معمولی است و در دایره حقوق حاکمیتی کشورها به منظور یافتن بهترین قراردادها برای منافع خود میگنجد، همه به سمت پیشبینی شکست ائتلاف برمیگردند همان طور که سالهای پیش درباره «اوپک» میگفتند. در حقیقت این اختلاف مانند دیگر اختلافها به پایان میرسد چون ائتلاف براساسی قوی بنا شده که همانا محافظت از ثبات بازار نفت است که برای هرکشوری مهمترین است. همان طور که وزیر نفت سعودی شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان گفت:« کمی عقلانیت و کمی امتیاز دادن» همه آن چیزی است که ائتلاف به آن نیاز دارد تا توافق کاهش تولید را تا پس از آوریل 2022 تمدید کند. برای آنکه با همه صریح باشم، پیشبینی نمیکردم ائتلاف تا 2022 ادامه یابد. و اکنون پیشبینی میکنم این ائتلاف برای مدتی طولانی ادامه مییابد و آن طور که برخی گمان میکنند به سادگی نمیمیرد چرا که آینده بازار نفت آسانتر از پیش نیست.