«مبلغ اسلامی» و شبکه خبری

درمصاحبه‌ هفته پیش شبکه «العربیه» با مبلغ مصری دکتر عمرو خالد، درس‌ها و عبرت‌های بسیاری وجود دارد؛ نه تنها به این دلیل که جدل وسیعی با تماشای ترک مصاحبه توسط مهمان در اعتراض به پرسش‌ها به راه افتاد، بلکه درعین حال بر مسئله مشکل‌آفرین اخلاق برگزاری مصاحبه رسانه‌ای پرتو افکنی می‌کند.
شبکه «العربیه» میزبان مبلغ مشهور برای انجام گفت‌وگویی پیرامون مسائل مشخصی بود که درباره او مطرح می‌شود و وقتی که گفت‌وگو کننده شبکه خالد مدخلی تلاش کرد گفت‌وگو را با طرح پرسش‌هایی که از نظر مخاطبان جدی‌تر و مهم‌تراست تمرکز کند، از خودداری تند میهمان شگفت زده شد که به نظر می‌رسید تصمیم گرفته بود مصاحبه را به یک برنامه تبلیغاتی تبدیل کند تا مریدان و هواداران بیشتری به دست آورد.
وقتی گفت‌وگو کننده نشان داد تصمیم دارد با پیش کشیدن پرسش‌های مرتبط‌‌تر به موضوع مصاحبه و مسائل مهم‌تر برای مخاطبان درخصوص جایگاه مهمان، سابقه و عملکردش اجازه ندهد هدف حرفه‌ای مصاحبه قربانی شود، عمرو خالد پیش از تهدید به کناره‌گیری برای تحمیل خواسته خود، شروع به طفره رفتن و فرارکرد.
مصاحبه رسانه‌ای یک بخش تبلیغاتی با هدف زیباسازی چهره مهمان و خالی گذاشتن میدان برای او تا موضوع صحبت و به دست آوردن طرفدار را انتخاب کند، بلکه تلاشی است نظرسنجانه برای پرتو افکنی بر جنبه‌های جدل برانگیز در عملکرد مهمان و سابقه او تا رسیدن به فربه ساختن فهم مخاطبان از راه ارائه پاسخ‌های لازم به پرسش‌های جدی است.
یک شخصیت عام و چهره که جایگاه، روزی، شهرت و نفوذش را از راه ارتباط با مخاطبان به دست می‌آورد، نباید از پاسخ دادن به پرسش‌هایی در ارتباط با روش عام و مراحل برجسته عملکردش طفره برود... تا زمانی که به حریم خصوصی او تجاوز نکند و در خود اهانت یا بی احترامی نداشته باشند.
عمرو خالد تجسم وضعیت نخبگان مبلغانی است که خود را در جهان عرب به عنوان پیشوایان معنوی معرفی کردند که در فهم دین اسلامی تعمق می‌کنند و به جنبه‌های ارزشی و اخلاقی آن اشراف دارند و از علاقه مخاطبان به دین و دلبستگی‌شان به نمادهای تبلیغی استفاده می‌کنند تا از مقدار بیشتری همراهی و تأثیرگذاری برخوردار شوند.
و چون وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی درجهان عرب برای چندین دهه مناسب تبلیغ چنین ساخت و سرمایه‌گذاری درآن بود، رسانه‌های عمومی بخش قابل توجهی از توان خود را در خدمت این رویکرد گذاشتند، موضوعی که ستارگان و افراد اثرگذاری ساخت که نقش‌های پیچیده‌ای در دوره‌های حساس تحولاتی که دهه گذشته شاهد آنها بود بازی کردند.
بعداً با تأسف شدید دریافتیم که برخی اعضای آن نخبگان به تحقق هدف معنوی و ارزشی اعلام شده و طرح مورد استقبال بسنده نکرده و دین و بازار سیاست را به هم می‌آمیزند.
درکارنامه عمرو خالد- و بسیاری از مبلغان دیگر جز او- بخش‌هایی وجود دارد که شایسته تأمل و بخشی که سئوال برانگیز است که او وظیفه دارد به آنها پاسخ دهد و تا زمانی که علاقه‌مند به حضور و مخاطب قراردادن عامه مردم برای گسترش دادن دایره تأثیر و حفظ جایگاه خود است، باید درباره آنها توضیح دهد. از جمله این مسائل موضوع ارتباطش با گروه «اخوان» و نقش سیاسی است که پس از خیزش ژانویه 2011بازی کرد و برای کمک به جریان و دسته علاقه‌مند به قدرت درآن زمان دین و سیاست را درهم آمیخت.
همچنین پرسش‌های مرتبط با رابطه این مبلغ به بازار؛ به این دلیل که باید برای مخاطبانش توضیح دهد چطور ممکن است یک مبلغ دینی معتبر برای دنبال کنندگان و مریدانش ایده خرید مرغ با فلان نشانه تجاری مشخص را تبلیغ می‌کند که خوردن آن سرسفره شام ممکن است« به آدمی در ارتقای روحی کمک کند».
آیا مجری بخش خبر خالد مدخلی که در یک شبکه خبری وزینی فعالیت می‌کند، حق ندارد به نمایندگی از مخاطبان تشنه فهم و معرفت از مبلغ مشهور درباره رابطه بین تدین و معنویت و اهداف سیاسی حزبی و بازار بپرسد؟ آیا مهمان مشهور حق دارد از پاسخ دادن به پرسش‌هایی که ذهن مخاطبان را مشغول ساخته شانه خالی کند و تلاش کند مصاحبه را در دست بگیرد تا به اهداف جدید خود برای تمرکز دوباره و کمک به وجاهت و شستن دست از خطاها و لغزش‌ها به زیان اولویت‌های مخاطبان و تعهدات یک رسانه با خط مشی تحریریه‌ای و لزوم دور ساختن آن از اهداف تبلیغاتی خدمت کند؟
عمرو خالد می‌خواست مصاحبه فرصتی از یک پنجره بزرگ و تریبونی اثرگذار باشد که از طریق آن «تلاش‌های معنوی خود» و مشغولیت‌های متصور برای کسب زمینه جدید را به نمایش بگذارد درحالی که «العربیه» می‌خواست گفت‌وگویی حرفه‎ای رقم بزند که درآن پرسش‌هایی جدی مطرح سازد تا به اولویت‌های مخاطبان پاسخ دهد و به حقیقت خدمت کند.
فضای رسانه‌ای جهان عرب برای چندین دهه از تسلیم شدن به تمایلات برخی مبلغان رنج برد؛ گروهی که از گرایش‌های ظاهری دینی بهره‌های مالی و سیاسی بردند و حتی متأسفانه در بسیاری مواقع، در یافتن جایگاه‌هایی که شایسته آن نبودند کمک گرفتند و اکنون برای عبور از این یاوه‌گویی وقت بررسی‌های حرفه‌ای‌تر رسیده است.