وقتی دانش محیط زیست و وقایع سیاسی به هم می‌رسند

نماینده ویژه امریکا در امور تغییرات اقلیمی جان کری وقتی خواستار اقدامات مستقیمی شد که نتایج تحقیقات علمی را به سیاست‌ها و طرح‌ها تبدیل کنند، به فعالان محیط زیست پیوست. این در یک جهان آرمانی درست است، اما تفاوت میان علم و سیاست‌های عمومی بسیار است؛ در میان عناصر پیچیده و شاخه شاخه و متناقضی که این دوره شاهد آنهاست. علم پیشنهاد می‌کند تولید گازهای گلخانه‌ای فوراً متوقف و از استخراج برخی منابع طبیعی جلوگیری شود، اما گذاشتن سیاست‌های اجرایی مسئله‌ای دیگر است که به بازتاب‌ها آنها بر اوضاع اجتماعی و اقتصادی مرتبط می‌شود. سیاست‌های عمومی همیشه نتیجه برقراری رابطه بین مطالب متفاوت‌اند و راه‌حل‌های بهتر آنهایی‌اند که همراه با تغییر گام به گام و تحول روان بیایند تا توازنی بلند مدت بین انسان و طبیعت محقق سازند.
معمولاً سیاست‌سازان با تصمیم‌های دشواری در میان گزینه‌های متناقض مواجه می‌شوند. اما وقتی راه حل طبیعی متوازن وجود دارد، پناه بردن به گزینه دیگر ناپسند است. اگر گزینه‌های بد نوعی فعالیت روزانه در کشورهایی باشند که نیازمند حاکمیت درست‌اند، درکشورهایی که گام‌های پیشرفته‌ای برای مدیریت طبیعت برداشته‌اند عجیب به نظرمی‌رسند. آنچه در اردن اتفاق می‌افتد نمونه‌ای از این فعالیت‌هاست. درست است که جداساختن بخشی از منطقه حفاظت شده «ضانا» با هدف استخراج مس از نظر زیست محیطی پذیرفته نیست، اما دلیل موافقان آن براساس فواید اقتصادی قابل چند و چون کردن است. اما خبر اخیر وزیر انرژی اردن درباره قصد تجدید شبکه عظیم گازرسانی به منازل تصمیمی عجیب است که نه تنها با ملاحظات زیست محیطی بلکه مشخصاً با منطق اقتصادی سازگار نیست.
وقتی خود این وزارت چند سال پیش اعلام کرد، صدور مجوز برای طرح‌های بزرگ جدید برای تولید انرژی خورشیدی و باد را متوقف می‌سازد، دلیل این کار را وجود مازاد تولید برق عنوان کرد. و امروز مژده تجدید شبکه‌های گاز خانگی برای استفاده گرمایشی و آشپزی را می‌دهد و این حرکت برخلاف جریان است چرا که جهت‌گیری جدید جهانی تبدیل گاز به برق برای مصارف خانگی است حتی درکشورهایی مانند هلند که گاز تولید می‌کنند. ازسال‌ها پیش استفاده از گاز درساختمان‌های جدید ممنوع شد که باید برای آشپزی ازبرق و پمپ‌های حرارتی برقی برای گرمایش استفاده کنند. امروزه اقداماتی برای تعدیل شبکه گاز در دست اجراست به گونه‌ای که بتوان از هیدروژن به عنوان سوخت جایگزین استفاده کرد که تولید آن با تکنولوژی تجزیه آب صورت می‌گیرد.
اگر وضعیت در کشور تولید کننده گاز مانند هلند این باشد، که از شبکه‌های گاز موجود مستغنی می‌شود، چه توجیهی دارد که شبکه‌های جدید درکشوری تمدید شوند که گاز وارد می‌کند و تولید نمی‌کند درحالی که از مازاد برق پاک برخورداراست؟ آیا بهتر نیست که از شبکه برق موجود استفاده کرد و آن را توسعه داد تا بار بیشتری برق را بپذیرد و تبدیل از گاز به برق برای مصارف خانگی تشویق شود؟
اما با توجه به همه دشواری‌های ایجاد توازن ایده‌آل میان نیازهای توسعه اقتصادی و محافظت از محیط زیست، هفته‌های گذشته برخی اخبار امیدبخش را در منطقه عربی به همراه داشتند.
از چند روز پیش، پیوستن منطقه حفاظت شده جزایر فرسان سعودی به برنامه «انسان و محیط زنده» مورد حمایت یونسکو اعلام شد. جزایر و سواحل فرسان که در منطقه جازان در جنوب غربی سعودی قراردارند، درکنار نشانه‌های معماری یگانه و میراث بشری و فرهنگی ریشه‌دار، از تنوع زیست محیطی و حیات جانوری نادری برخورداراست. براساس این رده بندی فرسان به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق جهان خواهد بود که به معیارها و شرایط علمی دقیق برای بهبود تعامل انسان و محیط زیست پایبند است. انتظار می‌رود جایگاه ارزشمندی در برنامه سعودی برای توسعه پایدار گردشگری زیست محیطی بازکند. 
در زمینه تبدیل برنامه زیست محیطی به فرصت‌های اقتصادی، بزرگ‌ترین گروه مالی سعودی خبر از تأسیس یک صندوق سرمایه‌گذاری برای اجرای برنامه ابتکاری ملی زیست محیطی داد. این صندوق به دنبال جذب سرمایه‌گذاران داخلی و جهانی آماده مشارکت در شرکت‌های انرژی تجدید پذیر، حمل و نقل پاک، مدیریت پایدار منابع آب و سازگارشدن با تغییرات اقلیمی باشند. این صندوق از اهداف پایدار براساس آنچه در «چشم انداز سعودی2030» آمده حمایت که ابتکار عمل زیست محیطی و اجتماعی را تقویت می‌کند. صندوق سرمایه‌گذاری‌های عمومی سعودی، که یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های ثروت حاکمیتی جهان است، در اوایل این ماه خبر از تأسیس«پلتفرم داوطلبانه ریاض برای رواج و تبادل بیمه و جبران خسارت‌های کربنی» داد. این پلتفرم خاورمیانه و شمال افرایقا را پوشش می‌دهد که یک مشارکت اصلی سعودی برای مقابله با چالش‌های تغییرات اقلیمی و تشویق همه بخش‌ها برای کاهش گازهای کربنیک محسوب می‌شود.
درمصر مجلس نمایندگان قانون جدید منابع آبی و آبیاری را تصویب کرد که هدفش بهبود مصرف و کاهش آلودگی رود نیل است. از جمله مواد این قانون پوشاندن ترعه‌های آبی و ترویج روش آبیاری قطره‌ای به جای غرقاب کردن است تا از میزان هدر رفت آب جلوگیری شود. پیش‌بینی می‌شود آیین‌نامه‌های اجرایی قانون شرایط سفت و سختی بر تأسیسات مسکونی، تجاری، صنعتی و کشاورزی واقع در سواحل نیل تعیین کنند تا مانع از آلودگی آب این رودخانه شود. این قانون موضع مصر درباره حقوق آبی خود از رود نیل را درمذاکرات تقویت می‌کند. چند هفته پیش، مصر اعلام کرد، برنامه تبدیل انرژی فرودگاه‌ها به انرژی‌های تجدید پذیر را آغاز کرد.
در امارات اخیراً خبر از مجموعه طرح‌هایی برای افزایش سطح تولید برق خورشیدی و باد رسید. هیئت برق و آب دبی تأکید کرد، طی سال‌های آینده 600 مگاوات به توان تولید برق خورشیدی پاک افزوده می‌شود تا تولید درمقایسه با 1013 مگاوات تولیدی درابتدای سال به 1613 مگاوات برسد. در همین حال طی ماه جولای 300 مگاوات به لوح‌های خورشیدی افزوده شد که ماه جاری شاهد آغاز عملیات ساخت بلندترین برج درجهان برای تولید برق از انرژی خورشیدی با قدرت 100 مگاوات خواهد بود. ابوظبی در زمینه تقویت تولید برق از انرژی خورشیدی سرمایه‌گذاری می‌کند پس ازآنکه قیدهایی بر راه‌اندازی ایستگاه «نور» اعمال شد که با قدرت 1177 مگاواتی که 3میلیون لوح خورشیدی تولید می‌کنند، امروز بزرگ‌ترین مجتمع مستقل تولید انرژی خورشیدی درجهان محسوب می‌شود. انتظارمی‌رود، ایستگاه الظفره ابوظبی تولید بیش از 2000 مگاوات انرژی خورشیدی را طی سال 2022 آغاز کند که برای تأمین برق بیش از 160 هزار خانه کافی است.
امید می‌رود کشورهایی که پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در رعایت مسائل محیط زیست کردند و توسعه پایدار را در دست‌آوردهای خود محقق ساختند، دچار پس‌رفت نشوند. این کشورها که نتایج انتخاب‌های درست‌شان شروع به آشکار شدن کردند به تحقق بیش از این ادامه دهند با اتکا به سیاست‌های متوازنی که نگرانی ازآینده آنها را به جلومی‌برد. تصمیم سیاسی بهتر آنی خواهد بود که به حقایق علمی با توافق با وقایع سیاست عمومی احترام بگذارد. اگر این دو به هم برسند، راه حل آرمانی محقق می‌شود.