زنانی که برای زنان می‌نویسند

هدف نویسنده آیا نوشتن برای جنسیت خاصی است؟ مناسبت این پرسش گفت‌وگوی مطبوعاتی با نویسنده مشهور مغربی لیلی سلیمانی است که چند روز پیش در پاریس منتشرشد. سلیمانی متولد رباط و مقیم فرانسه است و به زبان فرانسوی می‌نویسد. او از زمانی که رمان دومش «ترانه آرام» جایزه بسیار مهم گنکور را برد، نام خود را بر صحنه فرهنگی تحمیل کرد. و موفقیت در کتاب‌های بعدی تکرار شد. و اینک ابراز تأسف می‌کند از نگاه حاکم و رایج از زمانی طولانی که زن‌ها برای زن‌ها می‌نویسند درحالی که مردها برای همه می‌نویسند.
تلاش کردم دیدگاه لیلی سلیمان را بر وضع موجود جهان عرب تطبیق بدهم. نام نویسندگان زن بسیاری را مرور کردم که رمان‌هایشان راه خود را به سمت دنیای نشر گشودند و برخی ازآنها به جوایز جهانی رسیدند. آیا لطیفه الزیات، غادة السّمّان، هدی برکات، سحر خلیفه، رجاء العالم و جوخه الحارثی برای زن‌ها می‌نویسند و نه برای مردها؟ منظور من این است که نویسنده در ذهن خود هم جنس‌های خود را مخاطب قرارمی‌دهد و رمانش را بیشتر زن‌ها می‌پسندند.
اگر رمان‌هایی که زن‌ها را ارج می‌گذارند و به توصیف واقعیت و مشکلات‌شان می‌پردازند تنها متن‌هایی برای مخاطبان زن‌اند، باید در این دایره نویسندگان مرد بسیاری را بگذاریم. یوسف ادریس، فؤاد التکرلی، یحیی یخلف، رشید الضعیف، واسینی الاعرج، خالد خلیفه، محمد الاشعری و هرکسی که شخصیت‌های اصلی رمانش زن باشند. در مقابل نویسندگان زنی را می‌بینیم که با قدرت بر موضوع زن تمرکز کردند مانند نوال السعداوی، عالیه ممدوح، لیلی العثمان، علویه صبح، حنان الشیخ و حزامه حبایب بدون آنکه واقعیت اجتماعی پیرامون قهرمان‌هاشان را نادیده بگیرند. نمی‌توانستند مرد را از صحنه حذف کنند که اساس مشکل است. این مسئله در کنار حفظ فاصله میان روایت ابداعی این نویسندگان زن و گلایه و رثاخوانی‌ها آنهاست.
شاید پرسش موجه‌تر این باشد: چه کسی در حال حاضر کتاب و رمان می‌‌خواند؟ مطالعه در سراسر جهان رو به کاهش دارد. بحث و جدل‌های بسیاری درباره فایده کتاب کاغذی در دوران مطالعه روی صفحه نمایشگر یا کتاب‌های صوتی سرمی‌گیرد. ماشینت را در ساعت‌های شلوغ می‌رانی و به رمان صوتی با صدایی آرام و بیانی زیبا گوش می‌دهی. با چنین واقعیتی قفسه‌های کتاب شروع به برچیده شدن از خانه‌ها کردند. نوارهای ویدیویی سی سال پیش به سمت قفسه‌ها پیش آمدند و کتاب‌های چاپی را کنار زدند. و پس ازآن لوح‌های فشرده از راه رسیدند.
در نشست‌های ادبی که در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب برگزارمی‌شوند، زن‌ها حضور پررنگی دارند. و چه همایش‌ها که برگزار نشد و مجری از مردی که تنها و در میان ده‌ها زن حاضر در سالن نشسته تشکر نکرد. و این خاص آن نشست‌ها که با حضور نویسندگان زن برگزار می‌شوند نیست. در برنامه شعرخوانی محمود درویش که به جشنواره‌ای در شمال ایتالیا دعوت شده بود، صدها زن صندلی‌ها را گرفتند به طوری که مردان انگشت شمار بین آنها گم شدند. ناشران اروپایی و خود ناشران ایتالیایی بر زنان کتاب‌خواب به عنوان مشتری اصلی حساب بازمی‌کنند.
به نظر سلیمانی درمصاحبه‌ای که از او منتشر شده، مشکلات زن در سه سال اخیر رو به گسترش نهاده. و مایه توجه خوانندگان از همه جنسیت‌ها می‌شود. و این با راه افتادن جنبش‌هایی در محکوم ساختن مزاحمت و فشار به زنان تقویت می‌شود. به همین دلیل «فمنیسم» دیگر صفتی مشمول زمان نیست بلکه اندیشه‌ای مرکزی و حاضر در واقعیت رسانه‌ای و سیاسی در کنار تولیدات ادبی است. برای او، خودش در کتاب «جنسیت و دروغ‌ها» تلاش کرد مشکل حقیقی را که هموطنان زن مغربی‌اش از آن رنج می‌برند که می‌توان آنها را دورویی اجتماعی نامید، منتقل کند. تابوهایی بسیار که همدستی و توطئه‌ای برای چشم‌پوشی برآنها قراردارد. نفاقی که در اکثر کشورهای خودمان می‌شناسیم وقتی که لحن موعظه و تندروی اخلاقی بالا می‌رود در زمانی که ارزش‌های اخلاقی می‌شکنند.