ولی‌عهد سعودی، شاهزاده محمد بن سلمان، در اجلاس فوق‌العاده عربی و اسلامی در تاریخ ۱۱ نوامبر (آبان) ۲۰۲۴ تأکید کرد که «اسرائیل باید به احترام حاکمیت جمهوری اسلامی ایران توجه کند و از تعرض به خاک آن خودداری نماید.»
وزارت خارجه سعودی نیز در تاریخ ۲۶ اکتبر (مهر) گذشته بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن «محکومیت و اعتراض خود را به هدف قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد و این اقدام را نقض حاکمیت و مغایر با قوانین و اصول بین‌المللی دانست.»
این دو موضع سیاسی صریح قابل توجه است، زیرا آن‌ها کلیدهای اصلی برای درک روند توسعه روابط ریاض و تهران پس از توافق «پکن» در مارس ۲۰۲۳ است که تحت حمایت چین به امضا رسید و دو کشور در چندین مناسبت تعهد خود را به اجرای آن اعلام کردند.
استراتژی سعودی در راستای کاهش تنش در خاورمیانه و تلاش برای حل مسائل معوقه با کشورهای همسایه از طریق گفت‌وگوی مستقیم است؛ این جزئی از دیدگاه استراتژیک است که ریاض بر این باور است که بهترین راه برای ایجاد یک شبکه امنیتی منطقه‌ای است، به ویژه در این زمان حساس از لحاظ نظامی و امنیتی که اسرائیل «نسل‌کشی» علیه مردم فلسطین را آغاز کرده است، همان‌طور که ولی‌عهد شاهزاده محمد بن سلمان بیان کرده و هشدار داده که ادامه جنگ اسرائیل می‌تواند «تلاش‌ها برای دستیابی مردم فلسطین به حقوق مشروع خود و ایجاد صلح در منطقه» را تضعیف کند.
سعودی به‌طور مداوم در حال توسعه ساختارهای دولتی، دستیابی به اهداف «چشم‌انداز ۲۰۳۰» و تنوع منابع درآمد، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید برای شهروندان و تبدیل برخی از مناطق و شهرها به مقاصد گردشگری است. همچنین، تلاش می‌کند تا یکی از کشورهای اصلی در دستیابی به تکنولوژی‌های هوش مصنوعی و سرمایه‌گذاری در آن باشد. تمام این تلاش‌ها نیاز به محیطی امن و باثبات دارد تا پروژه‌های بزرگ به‌طور طبیعی و بدون نگرانی از جنگ‌های منطقه‌ای ویرانگر رشد کنند، زیرا ریاض نمی‌خواهد بحران‌های منطقه‌ای منابع مالی آن را هدر دهد، بلکه هدفش استفاده از منابع برای رفاه مردم، آموزش و توسعه شهرها و پروژه‌های نوین است.
از این‌رو، ریاض بر حمایت از مصالحه در یمن، تقویت مرزهای جنوبی و برقراری ارتباط با «حوثی‌ها» تأکید کرده است، که تا به امروز تفاهم‌هایی به همراه داشته که از حملات قبلی به داخل سعودی جلوگیری کرده است. این استراتژی تلفیقی از قدرت نظامی، دیپلماسی و تلاش‌های انسانی بوده است.
در شرق، سعودی روابط خود با ایران را از موضع ضعف دنبال نکرده، بلکه در جستجوی راه‌حل‌هایی از خارج از چارچوب‌های معمول بوده است.
ایران تحت تحریم‌های شدید آمریکایی قرار دارد که اقتصاد آن را تحت فشار قرار داده است، به‌ویژه به‌دلیل سیاست‌هایی که «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» دنبال کرده است. این مسئله موجب شده تا در تهران بحث‌هایی جدی در مورد ادامه سیاست‌های ناکارآمد در قبال کشورهای همسایه عربی مطرح شود و ایران را به سمت گشودن صفحات روابط بیشتر با کشورهای خلیج، به‌ویژه سعودی، سوق داده است.
«توافق پکن» می‌تواند به‌عنوان نقطه آغازین در روابط سعودی ـ ایرانی تلقی شود که به‌طور ثابت در حال پیشرفت است، بدون شتاب یا پس‌رفت. اما ریاض می‌خواهد این روابط را بر اساس تفاهمات جدی و پایدار بسازد که مسائل امنیتی و سیاسی که قبلاً محل اختلاف بوده‌اند، را حل کند. راه‌حل برای این کار «عدم دخالت در امور داخلی» و «احترام به حسن همجواری» است و باید از نقش‌های تخریبی گروه‌های مسلح جلوگیری شود.
البته نمی‌توان گفت که همه مسائل به توافق رسیده‌اند، زیرا این کار نیاز به زمان و فراهم‌کردن شرایط عملیاتی عینی دارد. علاوه بر این، تحولات نظامی مهمی که پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در خاورمیانه رخ داد، شرایط سیاسی را به‌طور غیرمنتظره‌ای پیچیده کرده است. با این حال، مهم‌ترین نکته این است که سعودی و ایران موفق به مدیریت رابطه خود به‌طور هوشمندانه شده‌اند که باعث ایجاد ثبات مهمی در خلیج شده و شبکه‌ای از امنیت را تشکیل داده است. بدون این همکاری، وضعیت منطقه‌ای می‌توانست به‌شدت بدتر شود، چرا که این دو کشور تأثیر زیادی دارند و نباید فراموش کرد که ایران به‌طور ارگانیک به «محور مقاومت» متصل است که اکنون در جنگ با اسرائیل در چندین جبهه حضور دارد.
زمان‌بندی روابط، اگر مورد بررسی قرار گیرد، نشان‌دهنده روندی تدریجی و صعودی است.
ولی‌عهد سعودی، شاهزاده محمد بن سلمان، در حاشیه اجلاس فوق‌العاده عربی و اسلامی در ریاض، با محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد؛ در این دیدار، روابط دوجانبه میان دو کشور و برخی موضوعات مورد علاقه مشترک مورد بحث قرار گرفت.
از سویی، خبرگزاری ایرنا از محمدرضا عارف نقل کرده است که وی «تلاش‌های ریاض در میزبانی نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب» را تحسین و تأکید کرده است که «مسیر جدیدی که در ماه‌های اخیر برای توسعه و گسترش ارتباط و تعامل میان دو کشور دنبال شده است، مسیری است که بازگشتی ندارد» و افزود که «مزایای تعمیق و تقویت روابط دوجانبه این فقط محدود به ایران و سعودی نخواهد بود، بلکه به توسعه همکاری منطقه‌ای و همبستگی میان کشورهای اسلامی نیز خواهد انجامید».
دیدار عارف دومین دیدار یک مقام ایرانی با ولی‌عهد سعودی، شاهزاده محمد بن سلمان در کمتر از پنج هفته اخیر بود؛ پیش از آن، ولی‌عهد سعودی وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی را در ۹ اکتبر گذشته پذیرفته بود.
قبل از سفر محمدرضا عارف به سعودی، رئیس‌جمهوری ایران، مسعود بزشکیان، تماس تلفنی با ولی‌عهد سعودی، شاهزاده محمد بن سلمان داشت و «رئیس‌جمهوری بزشکیان ابراز امیدواری کرد که روابط میان دو کشور در تمام سطوح گسترش یابد»، همان‌طور که خبرگزاری «ایرنا» نقل کرده است.
در همان روز تماس، کاظم غریب‌آبادی، دبیر کمیسیون حقوق بشر ایران به ریاض سفر کرد تا در نشست «سازمان همکاری اسلامی» شرکت کند.
از سوی دیگر، وزیر امور خارجه سعودی، شاهزاده فیصل بن فرحان، در گفت‌وگویی با خبرنگار آمریکایی، بکی اندرسون، در حین برگزاری «مبادرت سرمایه‌گذاری آینده» در پایتخت سعودی، ریاض، اظهار داشت که روابط سعودی ـ ایرانی «در مسیر درست پیش می‌رود»، اما «به دلیل شرایط منطقه‌ای پیچیده است»، و افزود که «ایران خطر تشدید تنش‌ها را درک می‌کند و می‌خواهد از آن اجتناب کند»، و همچنین فاش کرد که «گفت‌وگوهای صریح و شفافی با آن‌ها در حال انجام است».
این صراحت و وضوح میان دو طرف است که باعث بهبود روابط ریاض و تهران شده و همزمان همان چیزی است که اجازه می‌دهد این روابط به آرامی و بدون هرگونه اضطراب یا شتاب‌زدگی نادرست ساخته شود، زیرا هدف تنها گفت‌وگو برای گفت‌وگو یا روابط صوری نیست، بلکه آن است که پایتخت‌های تأثیرگذار هر دو کشور به‌طور سازنده با هم همکاری کنند، که نه تنها به نفع دو کشور خواهد بود، بلکه منطقه خاورمیانه را به سمت تغییرات مهمی سوق خواهد داد؛ به‌ویژه اگر رئیس‌جمهوری ایران، مسعود بزشکیان، بتواند سیاست‌های خارجی بازتری را که اتخاذ کرده، اجرا کند و تأثیرات منفی امنیتی «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» و گروه‌های خارجی وابسته به آن را مهار کند، در آن صورت روابط به سطوح بالاتری منتقل خواهد شد.
