زاهی حواس
وزیرمشاور سابق درامور آثار باستانی مصر و مدیر آثار جیزه
TT

زنی میان بناهای اهرام!

از عجیب‌ترین قبرهایی که در میان قبرهای هنرمندان و کارگران بناهای اهرام در نزدیکی هرم خوفو در جیزه کشف کرده‌ام، قبر یکی از رؤسای کارگران است، یعنی هنرمند بتتی و همسرش نس سوکر. به نظر می‌رسد بتتی نگران بود که قبرش غارت شود؛ بنابراین از یک جادوگر کمک گرفت تا مجسمه کوچکی از گل با خنجری در دست راست برایش بسازد و آن را در ورودی قبر گذاشت. این مجسمه جادویی یا طلسم اولین چیزی بود که هنگام کاوش قبر پیدا کردم. در اولین هشتی، تصویری از بتتی و همسرش دیدم که ایستاده بودند و کنارشان نوشته‌هایی به خط هیروگلیف بود. درست پیش از ورود به اتاق دفن، دو نوشته‌ خطی یافتیم که شامل آنچه به «متون نفرین» معروف است، می‌شد؛ یکی در سمت چپ متعلق به بتتی و دیگری در سمت راست متعلق به همسرش که در مناظر قبر به طور کامل مساوی با شوهرش تصویر شده بود. شاید به این دلیل که او دقیقاً مانند همسرش در ساخت اهرام فعالیت داشت و به همین خاطر در مناظر با او برابر دیده می‌شد. او قرص و‌محکم ایستاده بود و بدون شک این همان چیزی است که شوهرش می‌خواست نشان دهد، زیرا خودش هنرمندی بود که نقوش قبر را اجرا کرده بود.
اما متن نفرین مربوط به همسر بتتی چنین می‌گوید:

«ای همه زندگان که وارد این قبر می‌شوید،
هرکه بخواهد این قبر را با بدی لمس کند،
شیرها او را در خشکی خواهند درید،
تمساح‌ها در آب او را خواهند کشت،
مارها در زمین او را نیش خواهند زد،
اسب‌های آبی استخوان‌هایش را در آب خرد خواهند کرد،
و عقرب‌ها سم خود را در خونش روی زمین خواهند پخش کرد...»

اما متن نفرین مربوط به همسرش فقط به ذکر این بسنده کرده که تمساح‌ها، شیرها و اسب‌های آبی هرکه به قبرش دست بزند را خواهند درید. به نظر می‌رسد نس سوکر در انتقام جویی از شوهرش شدیدتر بود و تمام ابزارهایش را برای نابودی هر کسی که به قبرش دست می‌زند به کار گرفته و حتی اشاره کرده که خدایان نیز از او محافظت می‌کنند.
نام نس سوکر به معنای «کسی که به خدای سوکر تعلق دارد» است، و سوکر خدای منطقه سقاره است که این منطقه نیز به نام او نامگذاری شده است. این خانم لقب «کاهنه حاتحور، بانوی گیاه خُمیز» را داشت.
زنان در مصر باستان گاهی بعضی مناصب کاهنی را بر عهده می‌گرفتند، و یکی از رایج‌ترین آن‌ها در میان زنان طبقات بالا، کاهنه حاتحور بود. با این حال، این لقب برای زنی در میان مقابر کارگران بناهای اهرام چه در قبرستان پایین و چه در قبرستان بالا کشف شده است، که نشان می‌دهد زنان طبقات پایین‌تر نیز این منصب را به دست می‌آوردند. از قبرستان جیزه نیز گروهی از زنانی که به عنوان کاهنه‌های حاتحور و نیت (بانوی جنگ) فعالیت می‌کردند، یافته‌ایم. به نظر می‌رسد بیشتر کسانی که به خدمت حاتحور و نیت می‌پرداختند، زنان بودند، زیرا تعداد مردان ثبت‌شده به عنوان کاهن این دو خدا کم بوده است.
فعالیت زنان در مصر باستان تنها به کاهنی محدود نمی‌شد، بلکه ستون فقرات کار در مجتمع نانوایی بود که هزاران قرص نان را روزانه به کارگران می‌رساند. زنان همچنین در آشپزخانه‌ها، کارخانه‌های تهیه آبجو، نمک‌سود کردن ماهی و حفظ گوشت کار می‌کردند. تمام این تأسیسات در نزدیکی مجتمع مسکونی بناهای اهرام در جیزه کشف شده‌اند.
در داخل مجتمع مسکونی، زنان به بافندگی لباس مشغول بودند. من مقبره زنی را کشف کرده‌ام که لقب «قابله» داشت، یعنی کسی که به زنان در هنگام زایمان کمک می‌کند.
در محل کار، زنان در کنار مردان کار می‌کردند، اما در مشاغلی که نیاز به نیروی بدنی زیاد نداشتند، مانند فعالیت‌های تیم‌های امداد اولیه در محل کار.