ارزش‌های سعودی از نگاه ترامپ

زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهورى ایالات متحده، دو روز پیش در ریاض بر سکوی انجمن سعودی - آمریکایی ایستاد، سخنی مهم ایراد کرد و حضار را خطاب قرار داد. سخنی که در آن نه از تعارف خبری بود و نه از ملاحظه‌کاری، وقتی گفت: «سعودى شگفت‌انگیز با دستان سعودی و با فرهنگی عربی ساخته شده است.»
این جمله تنها یک تمجید نبود، بلکه اعلامی بر درک جدید ایالات متحده از ماهیت روابط با کشوری بود که با گام‌هایی استوار به سوی آینده حرکت می‌کند، بی‌آنکه از میراث خود چشم‌پوشی کند یا عبای اصیل خود را کنار بگذارد.
این اظهارات نه سخنی تشریفاتی بود و نه جمله‌ای گذرا در سخنرانی رئیس‌جمهوری که در سفری تاریخی به منطقه آمده بود، بلکه تثبیتی بود بر یک اصل ثابت سعودی؛ اینکه ارزش‌ها قابل مذاکره نیستند، و احترام به ارزش‌ها، آداب و سنت‌های ملت‌ها، اصلی ریشه‌دار و شرطی بنیادین برای اعتمادسازی و استمرار شراکت‌هاست.
برای نخستین‌بار بود که یک رئیس‌جمهورى آمریکایی با این صراحت اذعان می‌کرد که سعودی با شعارهای وارداتی یا دخالت‌های نرم ساخته نشده، بلکه به دست مردانش، با خردشان، ارزش‌هایشان و تصمیم‌های مستقل‌شان بنا شده است.
این اظهارنظر همچون پاسخی غیرمستقیم بود به پرسشی که همواره در راهروهای سیاست آمریکا مطرح می‌شود: «سعودى چه می‌خواهد؟» این‌بار پاسخ نه از ریاض، بلکه از خود واشنگتن آمد، آن‌گاه که ترامپ به‌طور ضمنی گفت: ما به خصوصیت‌تان احترام می‌گذاریم... شما احترام می‌خواهید... و سزاوار آن هستید.
این توصیف ترامپ جدا از مسیری نیست که سعودى با اعتماد به نفس در آن گام برمی‌دارد. پادشاهی عربى سعودی نه به دنبال جلب حمایت بوده و نه منتظر راهنمایی مانده، بلکه خود، ائتلاف‌هایش را می‌سازد، جایگاهش را در جهان با زبان و ابزار و منطق حاکمیتی خود تعریف می‌کند. این کشور در مرحله گذار نیست، بلکه در مرحله اثبات قرار دارد؛ جایی که دستاوردها به جای خطابه‌ها سخن می‌گویند و تصمیم ملی در برابر هرگونه دیکته ایستادگی می‌کند.
نکته قابل توجه آن است که این اعتراف علنی از سوی ترامپ، پس از سال‌هایی از یک لحظه سیاسی مهم دیگر روی داد؛ زمانی که شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، جو بایدن، رئیس‌جمهورى پیشین آمریکا را در جده پذیرفت. در آن دیدار که رسانه‌های جهانی جزئیاتش را منعکس کردند، اختلاف بر سر پرونده‌ها محور رویداد نبود، بلکه جوهره ماجرا «ارزش‌ها» بود. هنگامی که بایدن تلاش کرد موضوع ارزش‌ها را از منظر موضع‌گیری آمریکا مطرح کند، پاسخ شاهزاده محمد بن سلمان این بود که هر کشور و ملت، ویژگی‌ها و ارزش‌های خاص خود را دارد، و ارزش‌ها نه از بیرون تحمیل می‌شوند و نه در یک خطابه سیاسی خلاصه می‌شوند. او گفت: «مهم است بدانیم که هر کشوری ارزش‌های متفاوتی دارد و باید به آن‌ها احترام گذاشت.»
این موضع‌گیری، ادامه‌ای طبیعی بر پیام سعودی بود که این کشور، کشوری واکنشی نیست، بلکه کشوری است که مواضع خود را بر پایه حاکمیت، افتخار به هویت و استقلال در تصمیم‌گیری بنا می‌نهد.
از زمان دیدار تاریخی ملک عبدالعزیز با رئیس‌جمهوری روزولت بر عرشه ناو کوئینسی، سعودی روابط خود با واشنگتن را بر پایه این اصل بنا نهاده است: «ما دوستی می‌خواهیم... نه وابستگی». و امروز، پس از دهه‌ها تحولات، ترامپ این معادله را دوباره ترسیم می‌کند و بُعدی تازه به آن می‌افزاید؛ بُعدی که در آن به ژرفای هویت سعودی و فرهنگ ریشه‌دار آن اذعان می‌شود.
سخنان ترامپ تنها ستایش نبود، بلکه اعترافی بود مبنی بر اینکه سعودی دیگر شریکی نیست که از بیرون خوانده شود، بلکه شریکی است که جایگاه و منزلتش را از درون می‌نویسد. در لحظه‌ای که نقشه‌های قدرت دوباره ترسیم می‌شوند و مرزهای حاکمیت به آزمایش گذاشته می‌شوند، سعودی تأکید می‌کند که برای به‌دست آوردن دوستان، اصول خود را تغییر نداده، بلکه جایگاه خود را تثبیت کرده است، و به همین دلیل، همگان به او احترام گذاشته‌اند.
ائتلاف‌ها با قیمومت ساخته نمی‌شوند... بلکه با به‌رسمیت‌شناختن. سعودی از ترامپ نخواست که اعتراف کند، اما او این کار را کرد... و این همان تفاوت است.