پاپ در سرزمین عثمانی‌ها

پاپ واتیکان، لاوون چهاردهم، با سفر به ترکیه، سفر خود را به لبنان تکمیل کرد. اینکه پاپ کاتولیک‌ها به کشوری در شرق سفر کند که رئیس آن مسیحی باشد، نه عجیب است و نه غافلگیرکننده. اما سفر به ترکیه، در بطن خود حامل معانی بسیاری در تاریخ پرتنشِ رابطه میان اسلام و مسیحیت است؛ رابطه‌ای در هم‌جواری جغرافیایی و اختلاف در حوزه تمدنی.
در این رابطه، ترکیه نماد سویه اسلامی، هم در دوران پیروزی و هم در دوره عقب‌نشینی بوده است. امپراتوری عثمانی پنج قرن عمر کرد و تا رود دانوب پیش رفت. محمد فاتح، همان کسی بود که شکست بزرگ را بر امپراتوری بیزانس وارد کرد؛ روزی که تا امروز در میان طایفه ارتدکس، روز سوگواری است.
واتیکان از نیمه قرن گذشته، تلاش کرده است از درهای گوناگون راهی برای آشتی با جهان اسلام بگشاید؛ از جمله سفر پاپ به مسجد اموی در دمشق، و نیز سفر به ابوظبی در خلیج. اما در سطح دولت‌ها، اروپا همچنان از پذیرش عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا سر باز زده است؛ از ترس نفوذ اسلامی آن، به‌ویژه با توجه به وجود ۵ میلیون ترک در آلمان.
گمان می‌کنم سفر لاوون چهاردهم سرآغازی برای تعیین موضع اروپا نسبت به عضویت ترکیه خواهد بود. شاید این موضوع آن‌قدر ساده یا آسان نباشد، اما هنگامی که تصمیم این سفر در آنکارا و رم اتخاذ شد، این مسئله ذهن دو طرف را به خود مشغول کرده بود.
نکته قابل توجه در سفرهای پاپ به سرزمین‌های اسلامی این است که تاکنون شامل ایران نشده است؛ با اینکه رابطه میان تهران و دستگاه کاتولیکی خوب است. نکته دیگری نیز در فضای این روابط وجود دارد: پاپ قرار است در بیروت، صلح را به‌عنوان گزینه‌ای سیاسی و انسانی مطرح کند، در حالی که تهران رسمی، از زبان عالی‌ترین مسئولان، بر اهمیت جنگ تأکید دارد.
واتیکان نه قدرت نظامی دارد و نه قدرت سیاسی. اهمیت معنوی‌اش در این است که نماینده غرب است، و نیز به‌خاطر مواضع اخلاقی‌اش در برابر فلسطین، همان‌گونه که در زمان نسل‌کشی تروریستی در غزه نشان داد. لبنان از دیرباز نقطه تلاقی واتیکان و عرب‌ها بوده است؛ رابطه‌ای که دچار فراز و فرود شده، تا اینکه به گزینه‌ای اجباری در رم بدل شده است در چارچوب گفت‌وگوی تمدن‌ها.
آیا پاپ لاوون، با آنکه نماینده کشوری است با ۸۹۲ نفر جمعیت، حامل امیدهای زیادی است؟ او حامل اندکی تسلا و دلگرمی است از این جهت که لبنان هنوز کاملاً از توجه جهان ساقط نشده است؛ و اینکه نقش آن در میان ملت‌ها چیزی نیست که آقای علی لاریجانی در هنگام خشم برایش تعیین کند. تصویر دیگری نیز همچنان زنده است: تصویر تنوع، تکثر و دیگری؛ تصویر تلاقی در چهارراه‌ها؛ و تصویر صبر بر اختلافات.