رابرت فورد
سفیر سابق امریکا در سوریه و الجزایر و پژوهشگر مرکز خاورمیانه واشنگتن
TT

روسیه در مرداب سوری

بسیاری از رهبران و مقامات از جمله خود من درتعامل با جنگ سوریه دچار اشتباهات مهلک شدیم. به همین دلیل اکنون باید فروتنانه پشیمانی خودمان را نشان دهیم.

بی شک اولین چیزی که انسان از سوریه به یاد می‌آورد رنج‌های هولناکی است که شهروندانش با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. اما این را نیز باید به یاد بیاوریم که دخالت خارجی در جنگ‌های داخلی که در کشورهای دیگر درجریان است چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد. ایالات متحده خود این درس را در جنگ ویتنام آموخت و پس ازآن بعد ازحملات 11 سپتامبر ناچار شد همان درس را دوباره در عراق بیاموزد. مانند رئیس جمهوری جورج بوش درآوریل 2003، رئیس جمهوری ولادمیر پوتین موفق شد به هدف فوری نظامی در سوریه برسد. و امروز روشن شد که متحدش رئیس اسد و دولت وحشی‌اش درقدرت می‌مانند. با اینکه اسد خیلی باب میل مسکو نیست، اما واقعیت اینکه از ایجاد یا تحمیل بدیل آن ناتوان است. به همین دلیل رئیس پوتین به کار با رئیس جمهوری سوریه و دولت ضعیفش ادامه می‌دهد. مسکو چاره‌ای جزامید بستن به این ندارد که اسد و حلقه‌اش پس از انتخابات سال 2021 به سمت یک آشتی حقیقی بروند.

دراین میان و در سایه نبود هرگونه اصلاحات حقیقی در دمشق، واشنگتن و اتحادیه اروپا به تحریم‌هایی که علیه سوریه اعمال می‌کنند ادامه می‌دهند و کشور به اتکا به کمک‌ها انسانی برای مدتی طولانی‌تر ادامه خواهد داد. به همین دلیل مسکو تلاش کرد از طریق شورای امنیت وابسته به سازمان ملل سیطره دمشق را برکمک‌های بشردوستانه بیشتر که وارد خاک سوریه می‌شوند تقویت کند تا تحریم‌ها آسیبی به منافع اسد که به حساسیت سیاسی موصوفند وارد نسازند.

ازجهتی دیگر کمک‌های بشردوستانه راه حل طولانی مدت بحران سوریه نیستند و وضعیت دردناک اقتصاد سوریه از ضعف دست‌آوردهای نظامی روسیه پرده برمی‌دارند.

علاوه براین، چتر نظامی امریکایی برمنطقه خودمختار درشمال شرقی سوریه برپیچیدگی اوضاع دربرابر تلاش‌های روسی با هدف تأمین پیروزی سیاسی و اقتصادی کامل در داخل سوریه می‌افزاید. درسطح تجاری روسیه شاهد بستن قرارداد نفتی توسط یک شرکت امریکایی بود که مسکو گمان می‌کرد این سهم شرکت‌های روسی است.

درسطح اقتصادی و درزمانی که درآمدهای نفتی درمقایسه با هزینه‌های بازسازی سوریه ناچیزمحسوب می‌شوند، توافق مذکور می‌تواند موجب ایجاد مشکلات برای دمشق در دو سطح انرژی و بودجه بشود. درسطح سیاسی، این توافق مانعی خواهد شد دربرابر تلاش‌های روسیه به قصد امضای توافق میان دمشق و حزب اتحاد دموکراتیک حاکم درشمال شرقی سوریه درباره آینده قدرت در این منطقه.

ازطرف دیگر ایالات متحده بدون شک می‌تواند ادعا کند که برخی موفقیت‌ها را در داخل سوریه محقق ساخته است. از طرفی همآهنگ کننده سیاست امریکا درباره سوریه سفیر جیمز جفری تأکید می‌کند، واشنگتن برای ایجاد راهی برای مجبور ساختن اسد در انجام اصلاحات سیاسی و برگزاری انتخابات آزاد و پاک در سوریه باید به همکاری با روسیه و سازمان ملل متحد تمایل نشان دهد. با این حال اکنون گفت‌وگوهای عمیقی میان جفری و گروه همکارش از یک جهت و روسیه از جهت دیگر درحال انجام نیست. بدون شک اختلافات میان واشنگتن و مسکو پیرامون اوکراین و تحریم‌ها و موشک‌های هسته‌ای و دخالت هریک از دوطرف در امور داخلی سیاسی طرف دیگر، فضای عمومی حاکم برروابط دوکشور را بدتر می‌سازد. درکنار این، مسکو علاقه‌ای به مذاکره با دولت ترامپ نشان نمی‌دهد.

گفتنی است وزیر خارجه روسیه لاوروف در یک کنفرانس مطبوعاتی با همتای ایرانی خود جواد ظریف در روز 22 جولای از«فضای سیاسی» داخل واشنگتن انتقاد کرد که مقامات امریکایی را به درز دادن اسراری درخصوص مذاکرات محرمانه میان دوطرف و علنی ساختن آنها درفضای عمومی تشویق کرد.

روشن است که وزارت خارجه روسیه نمی‌تواند از امتیازدادن‌های اسد یا واشنگتن بهره‌برداری کند در زمانی که تعداد اندکی از شرکت‌های روسی فقط از طریق تجارت درسایه اقتصاد ویران سوری سود کمی می‌برند. تنها مؤسسه روسی که در سوریه منافع بزرگی دارد، نهاد نظامی است.

ازطرفی فرمانده نیروهای امریکایی در خاورمیانه ژنرال مکنزی در ماه ژوئن اظهار کرد، روس‌ها تجهیزات نظامی به سوریه ارسال می‌کنند در زمانی که تعداد بیشتری گروه‌های گشت‌ زمینی روسیه وارد شرق سوریه می‌شوند، جایی که ارتش و نیروی هوایی امریکا حضور دارند.

گاهی اوقات درگیری‌های غیرمسلحانه میان سربازان امریکایی و روس در اطراف قامشلی و نزدیک راه سریع «ام4» که سوریه و خط لوجستیک نظامی امریکایی در فیشخابور که ازعراق می‌آید را به هم متصل می‌کند روی می‌دهند.

فرماندهان نظامی امریکایی نیز روش روس‌ها را خصمانه می‌خوانند، اما تاکنون رویارویی مسلحانه‌ای رخ نداده است. به نظرمی‌رسد افسران امریکایی تا حدودی دربرابر برخورد روسیه آرام به نظرمی‌رسند. علاوه برآن، مکانیزمی برای همآهنگی میان روسیه و امریکا وجود دارد که مانع وقوع درگیری مستقیم میان آنها می‌شود. درهمین حال روسیه دقت می‌کند منطقه پرواز ممنوع را به چالش نکشد که ایالات متحده برفراز شرق سوریه اعمال می‌کند. در مقابل روس‌ها از روشی دیگر برای گشودن کانال‌های تماس با قبایل شرق سوریه و رساندن کمک‌های انسانی به دیرالزور بهره می‌برند تا حمایت سیاسی را به دور از امریکایی‌ها به دست بیاورند.

از بدشانسی مسکو، برخوردهای وحشیانه ارتش سوریه با اهالی منطقه مانع تحقق اهداف تلاش‌های روسیه به قصد پیروزی با حمایت سیاسی درآنجا می‌شود. با اینکه بودجه دولتی روسیه می‌تواند هزینه‌های اندک نیروهای نظامی مستقر درسوریه را تأمین کند، آن نیروها قادر به اعمال راه حل براسد، ترکیه و ایالات متحده در هروقت کوتاه مدت نیستند. روسیه می‌تواند با این وضعیت منجمد سیاسی و نظامی کنار بیاید، اما شهروند بیچاره سوری درمقابل خود امکانی برای بهبود اوضاع اقتصادی درآینده نزدیک نمی‌بیند.