سوسن الابطح
روزنامه نگار ونویسنده،استاد زبان وادبیات عرب در دانشگاهبیروت
TT

بازگشت به «صدا»

دیدگاه شایع این است که ما در دوره تصویر به سرمی‌بریم و برهمین اساس صاحبان طرح‌های دیداری نقشه‌های بلندپروازنه خود را بنا نهادند و میلیاردها درو کردند. و «نتفلیکس» موفقیت گسترده‌ای کسب کرد و پیش از آن هم «یوتیوب»، تا مطمئن بشویم که در جهان تماشا چیزی فتنه‌انگیزتر و جذاب‌تر از تلویزیون وجود دارد که به بیننده آزادی انتخاب برنامه یا فیلم را در لحظه‌ای که دوست دارد می‌دهد. با نزدیک شدن بزرگداشت روزجهانی رادیو، «خبرگزاری فرانس پرس» گزارش تأمل برانگیزی پیرامون محبوبیت رو به افزایش «پادکست» منتشرکرد که طی پنج سال گذشته 17 برابر شده است؛ این درحالی است که نسبت گوش دادن به آن سه برابر شده است. این شگفتی غیرقابل پیش‌بینی به خصوص در فایل‌های صوتی دیجیتال که با آغاز هزاره سوم و به برکت علاقمندان مخلص روی شبکه ظهور یافتند، بی آنکه محبوبیت آنها کاهش قابل توجهی بیابد. اما طبع و مزاج‌ها سریع‌تر ازآنچه انتظار می‌رود تغییر می‌کنند و آدمی که تصاویر به او حمله‌ور شده و نوارها به محاصره‌اش درآورده بودند، شاید به صفای گوش دادن آسایش یافت. تنها در فرانسه بیش از صد میلیون بار به پادکست‌ها طی یک ماه گوش داده شده است. و این چشم افراد علاقمند را به گنجینه مدفون و بکر بازمی‌کند که شایسته سرمایه‌گذاری است.
پلت‌فرم «اسپات فای» مشهور سوئدی که بیش از یک چهارم بازار مواد شنیداری را در اختیار دارد، به طرح‌هایی درآینده با مبالغی کلان شور و شوق نشان می‌دهد و چشم به راه درو کردن محصول می‌ماند. اینکه رشد آگهی‌ها اندک است، از انگیزه‌ها نمی‌کاهد و آینده امیدوارکننده و نمودارها دلگرم کننده‌اند.
با اینکه بسیاری همچنان نمی‌دانند «پادکست» چیست، اما برنامه مشهور روزنامه «نیویورک تایمز» به نام «د دیلی» موفق شد از سال 2017 دو میلیون دانلود برای هربرنامه داشته باشد. مطبوعات نوشتاری درهمان زمان دست به یک نوآوری زدند و با موفقیت برنامه شنیداری عرضه کردند که هیچ رادیوی ریشه‌داری خواب آن را هم نمی‌دید. اما امریکایی‌ها مشتاق‌ترین مردم به وب‌های شنیداری نیستند؛ رشد برجسته را در زبان‌های هندی سپس چینی و پرتغالی و فرانسوی می‌یابی و زبان انگلیسی در انتهای جدول است. گزارش‌ها و داده‌هایی از تمایل عربی وجود ندارد جز اینکه منطقه خلیج رو به جلو دارند. سعودی‌ها خیلی زود و جدی به پادکست روی آوردند و این پدیده در کشورهای دیگر تنها درسال‌های اخیر شکوفا شد.
رادیوهای معروف فرانسوی چنین شدند و برنامه‌های خود را تبدیل به پادکست می‌کنند تا دوباره شنیده شوند و آنها را در دسترس قرارمی‌دهند تا درصورت تمایل گوش داده شودند و با این کار خود با آنچه انسان امروزی جست‌وجو می‌کند همراه می‌شوند که وسوسه کننده‌ها برسرش می‌جنگند و سرمایه‌گذاران بر حواسش رقابت دارند. کسانی که هنوز به تلویزیون سنتی وابسته مانده‌اند بسیارند و همین‌طور کسانی که در حال رانندگی به رادیو گوش می‌دهند. می‌مانند افرادی که از سیستم حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند و ساعت‌ها توی قطار و اتوبوس می‌نشینند یا با پای پیاده می‌‌روند پادکست را تسلی بخش و مفید می‌یابند. برآوردها نشان می‌دهند، پس از اینکه مردم به جای آنکه زمام خود را به دست رادیوهایی بسپارند که زمان‌ها را برای‌شان انتخاب و برنامه‌ها را تحمیل می‌کنند، لذت انتخاب برنامه مورد علاقه و گوینده محبوب خود را بیابند این وضعیت ادامه نمی‌یابد.
«اسپوتی فای» برای تصاحب جایگاه «اودل» وابسته به آمازون در زمینه کتاب‌های صوتی به آثار کلاسیک با صدای ستاره‌ها روی آورد. پیش از آن این پلت‌فرم «هری پاتر» را با صدای گروهی از چهره‌های مشهور از جمله دانیل رادکلیف عرضه کرد و نبرد هنوز در ابتدای راه است.
شاید گمان کنید تولید محصولات صوتی از تصویری ساده‌تر باشند، اما به دلیل توسعه و پیشرفت نفس‌گیر تکنولوژی صدا و کار فرساینده برای رسیدن به پادکستی که به کمک افکت‌ها و ادغام و ترکیب تو را وادارد احساس کنی میان و اقعیت و محصول تفاوتی وجود دارد، مسئله پیچیده‌تر از این است.
مشهورترین افرادی که به این دنیا روی آوردند، شاهزاده هری و همسرش مگان با «آرشویل آودیو» هستند که توجه برانگیخت، اما مهم آن چیزی است که دوک و دوشس ساسکس درباره تجربه خود و دلیل ورودشان به دنیای تولید محصولات صوتی گفتند« به همه ما یادآوری می‌کند که وقتی را به شنیدن واقعی و ارتباط بدون سرگرمی اختصاص دهیم... وقتی یکی از ما به دیگری گوش می‌سپارد و از داستان‌های همدیگر سردرمی‌آوریم، این به ما کمک می‌کند بفهمیم چقدر با هم ارتباط داریم». قراردادی که این دو امضا کردند قبل از هرچیز تجاری است، اما هرچه گفتند همچنان درست خواهد بود. اولویت اکنون برای فردی که مجذوب وسوسه‌هایی است، لحظه‌های تمرکز ناب به دور از ذهن آشفته است. به همین دلیل دست‌اندرکاران پادکست درباره مخاطبانی صحبت می‌کنند که به موادی با عمق بیشتر نیازدارند؛ چون شنونده می‌تواند به سمت آنچه که به طور شخصی برایش اهمیت دارد برود. با توجه به سرزندگی شرکت‌های تولید کننده و امکان به مشارکت گذاردن همزمان پادکست بر بیش از یک پلت‌فرم اصلی و به دلیل رقابت شدید میان عرضه‌ شده‌ها، تنوع بخشیدن به اوج خود رسیده و همچنان به دنبال صداهای با کیفیت تکنولوژی سه بعدی ادامه دارد که به شنونده این احساس را می‌دهد که انگار واقعاً در همان مکان رویداد حضور دارد. پس از یک میلیارد دلاری که پادکست‌ها سال گذشته درو کردند، همه دست طمع به هم می‌مالند و چشمان خود را از سرولع به آینده بازمی‌کنند.
مدت‌های طولانی گفته می‌شد که رادیو یکی از ابزارهای اثرگذار برای گسترش دموکراسی و رساندن سریع و آسان دیدگاه است. امسال «یونسکو» در جشن‌های رادیویی خود بر تنوع و چند صدایی همچنین بر تجدد و پیوستگی تمرکز می‌کند. هستند کسانی که گمان می‌کنند رادیوها دربرابر پادکست روبه زوال می‌گذارند به خصوص به دلیل اموال سخاوتمندانه‌ای که درآنها صرف می‌شود در مقایسه با ناخن‌خشکی کشنده‌ای که رادیوها ازآن رنج می‌برند و همه اینها امکان پذیر است.
آنچه روشن است اینکه تحولات از رؤیاهای بالدار سریع‌ترند و بیشتر وقت‌ها آمار و ارقام خط بطلان بر پیش‌بینی‌ها می‌کشند. مرزها میان دیداری و شنیداری و نوشتاری فروریختند. اوراق درهم می‌شوند و درانتظار شمارش دوباره اشکال جدید است که صدای یکی از کسانی است که برعرش آن می‌نشیند. اینگونه است که پیشگویی نویسندگان بزرگی که نگران شر دیداری‌ها و فریب و قدرت آنها بر ربودن همه درخشش بودند، غلط از آب درمی‌آید، آنجا که جوهرشان با سخاوت درباره خطر تصویر جاری شد و تنها اندکی از دانشمندان زبان به جذابیت صدا و امکانات بی انتهایش توجه کردند.