عبدالرحمان الراشد
روزنامه‌نگار و روشنفکر سعودی، سردبیر سابق روزنامه «الشرق الاوسط» و مدیر سابق شبکه العربیه
TT

طالبان و ایران؛ دشمن یا متحد؟

تصور می‌شود نظام افغانستان با دولت، پارلمان و سیاستش آنگونه که امروز می‌شناسیم، پیش از پایان سال و شاید هم پیش ازآن به پایان برسد. بخش اعظم ارتش‌های امریکا و کشورهای ائتلاف خارج شدند تا بر بیست سال حضور نظامی پایان دهند که به مرز150 هزارسرباز از ملیت‌های مختلف رسید و با شکست یک‌پارچه سازی کشور در زیر قدرت مرکزی ازآن کاسته شد.
خروج امریکا به افغانستان صلح و آرامش نبخشید بلکه موجب خلأی می‌شود که چه بسا عامل جنگ‌هایی در جبهه‌های مختلف بشود و شاید ایران یکی ازآنها باشد. آیا وضعیت جدید برای ایران خطرناک است؟ آیا طالبان دشمنی طبیعی برای نظام تهران است؟
 مرز ایران با افغانستان به هزار کیلومترمی‌رسد، این مسافت بسیار طولانی برای ترساندن نظام ایرانی از وضعیت افغانستان کافی است، خواه زیر سلطه جنبش طالبان در ثبات باشد یا درآنجا جنگ داخلی شعله‌ور بشود. قطعی نیست که امور به کدام سمت خواهند رفت، اما ساده کردن تحلیل روابط درآن منطقه ازجهان خطاست.
طالبان شاید دشمن سختی برای ایران باشد و جبهه جنگ خونینی بگشاید و به نظام ایران طعم کارهایی را که در نقاطی همچون عراق و یمن انجام می‌داد یا می‌دهد بچشاند و برای اولین بار درموضع دفاع قرار‌گیرد. و شاید هم طالبان متحدی باشد که ایرانی‌ها آرزویش را دارند و برای سال‌ها تلاش کردند علیه امریکایی‌ها در افغانستان ازآن حمایت کنند. تفاوت‌های مذهبی طالبان سنی ضد نظام ولی فقیه شیعه، برای نتیجه‌گیری وقوع جنگ بین دونظام همسایه افراطی کافی نیست. طالبان درسال‌های پس از بیرون رفتن از قدرت پس از حملات یازده سپتامبر 2001 علیه ایالات متحده که در افغانستان طراحی شده بود مدت‌ها بر حمایت ایران تکیه داشت. ایران از جنبش حمایت نظامی کرد و مرزهایش را به روی فرماندهان فراری «القاعده» بازگذاشت و تصور می‌شود ایمن الظواهری، مرد شماره دو گروه به آن کشور پناهنده شد و درسال‌‌های گذشته آنجا زندگی کرد و گفته می‌شود مرد و همانجا هم به خاک سپرده شد. ایران همچنین از خانواده اسامه بن لادن مراقبت کرد. ایران همچنان تأمین کننده مالی اصلی «حماس» و «جهاد اسلامی» در فلسطین و متحد گروه «اخوان» است. برجسته‌ترین پیروزی‌ها تهران در عراق نتیجه به کارگیری مخالفان مسلح سنی و گروه‌های تندرو درعراق علیه نیروهای امریکایی به دست آمد. ایران و طالبان برای سال‌ها متحد بودند و این همکاری ادامه می‌یابد به طوری که از ماه دسامبر گذشته سفر هیئت‌های طالبان به تهران به شکل گسترده افزایش یافت و پیش از این رهبر معظم آشکارا از طالبان تمجید کرد.
نمی‌خواهم در رأی صادر کردن درباره طالبان و سیاست آن به طور کلی و مشخصاً موضعش درباره تهران شتاب کنم، گذشته گواهی بر حکمت جنبش نمی‌دهد. و رابطه‌اش با نظام ایرانی با توجه به طبیعت دو گروه ایدئولوژیک دینی مسلح، بی طرفانه نخواهد ماند و یا به همکاری می‌کشد یا به جنگ.
با تأسف شدید پیش بینی نمی‌‌شود امنیت برقرار شود و درگیری به پایان برسد، خواه دولت افغانستان بماند یا طالبان کابل و قدرت را به دست بگیرد. رقابت داغ میان قدرت‌های بزرگ است. به نظر می‌رسد افغانستان از معدود نقاطی درجهان باشد که چینی‌ها، روس‌ها و امریکایی‌ها برسرآن رقابت دارند و قدرت‌های منطقه‌ای همچون پاکستان، هند و ایران نیز نفوذهای داخلی دارند و تصمیم گرفته‌اند از آن محافظت کنند.