«طالبان» حاکم افغانستان؛ رسانه‌ها چه می‌شوند؟

هفته گذشته، کلاریسا وارد، گزارشگر بزرگ بین‌المللی «سی ان ان» با پوشیدن حجاب در مقابل سفارت امریکا درکابل ایستاده بود تا برخی پرسش‌ها را از چند تن از فرماندهان «طالبان» بپرسد؛ در سایه تحولات داغ که افغانستان از زمانی که پایتختش به دست جنگجویان جنبش افتاد و قدرت را در دست گرفتند، شاهدشان بود.
گزارشگر از یکی از فرماندهان گروه پرسید:« نظرت درباره امریکایی‌ها چیست؟» و او پاسخ داد:« ایالات متحده در اینجا وقت زیادی را گذراند، پول‌ها و جان‌هایی را از دست داد و حالا وقت رفتن رسیده»، اما پیامش برای افغانستانی‌ها و دیگران که ساکن کشورند این بود:« دلیلی برای نگرانی نیست».
به محض پایان مصاحبه‌ گزارشگر با فرمانده « طالبانی»، جنگجویان به سمت جمعیت حاضر رفتند تا به احساسات آنها پاسخ بدهند و شروع به سردادن شعار :«مرگ برامریکا» کردند، مسئله‌ای که بر خلاف تصور موجب آشفتگی یا ترس کلاریسا وارد نشد، تا جایی که به سرعت شروع به توضیح وضعیت برای تماشاگران شبکه پیش از پایان گزارش شد و گفت:« آنها فقط شعار (مرگ برامریکا) سرمی‌دهند، اما در عین حال خیلی مهربان به نظر می‌رسند. مسئله واقعاً عجیبی است».
رفتاری که از این فرمانده «طالبانی» سرزد، مسئله عجیبی نبود، آن طور که گزارشگر «سی ان ان» می‌گوید، بلکه مسئله‌ای غیرقابل فهم و غیرمنتظره بود. چرا که به نظرمی‌رسد، جنبش درقالب همان شکل خواهد ماند، اما امتیازهای بسیاری در محتوا خواهد داد. پس از آنکه «طالبان» در دوره حکومت‌شان بین سال‌های 1996 و 2001مقررات خشک و دگمایی در پیش گرفت، اکنون به سمت نسخه پراگماتیک و دارای قابلیت بیشتر برای تحمل فشارها و واکنش به آنها می‌رود.
چهره جدید پراگماتیک جنبش بر صحنه تعامل با رسانه‌ها تفوق خواهد داشت و با اینکه تعدی و تجاوزها به رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران به خصوص زنان، ادامه خواهد یافت، اما این مسئله به صورت برنامه‌ریزی شده مانند سابق روی نخواهد داد. پس از چنین حوادثی هم اظهارات و رفتار «طالبانی» برای سرپوش گذاشتن از راه می‌رسند تا نشان دهند اوضاع چندان هم بد نیست و فضای رسانه‌ای آزاد خواهد بود و زن‌ها اجازه کار خواهند یافت.
از زمانی که حوادث درماتیک اخیر روی داد، اشاره‌های متضادی از «طالبان» در خصوص رسانه‌ها ارسال می‌شود؛ از جهتی جنبش مسئول رسانه‌ای دولت سرنگون شده را کشت؛ دواخان مینه وقتی که پس از اقامه نماز جمعه اولین هفته ماه جاری از مسجد خارج می‌شد ترور شد. همچنین جنگجویان به خانه‌ای حمله بردند تا گزارشگر شبکه «دویچه وله» در کابل را دستگیر کنند، و وقتی فهمیدند کشور را ترک کرده یکی از نزدیکان او را کشتند.
علاوه براین، 35 رسانه کاملاً تعطیل شدند و جنبش قدرت و تسلط خود را بر بیش از شش رسانه فعال تحکیم کرد و برنامه‌ رسانه‌های دولتی و بخش خصوصی تغییر کردند و اکنون بر پخش قرآن کریم تمرکز دارند و بخشی را به میزبانی از رهبران جنبش و تمجید از آنها اختصاص دادند و برای اجتناب از تحریک «طالبان» برنامه‌های سرگرم کننده و موسیقی به حداقل ممکن رسید.
سازمان ملل ماه فوریه گذشته حملات جنبش علیه رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران را محکوم کرد. سازمان‌های بین‌المللی فعال در زمینه آزادی مطبوعات، بسیاری از تعدی‌ها به اصحاب رسانه را زیرنظر داشته‌اند از جمله کتک زدن و تهدید به مرگ و مصادره ابزار و نابود کردن آنها، جدای از اینکه از پایگاه اطلاع رسانی که امریکایی‌ها برجای گذاشتند برای جمع‌آوری نام روزنامه‌نگاران و نشانی منازل آنها استفاده کردند.
اما از جهتی دیگر، جنبش گفتمانی شکل داد که کمتر با فضای رسانه‌ای دچار برخورد شود و از طریق آن متعهد شد فضای کار را برای روزنامه‌نگاران زن و مرد باز بگذارد، تا زمانی که این کار در حدود «ارزش‌های افغانستانی و تعالیم شریعت اسلامی» باشد. مولوی عبدالحق یکی از فرماندهان برجسته در جنبش، دیدار رسانه‌ای بی سابقه‌ای با گوینده‌ای برگزار کرد که در شبکه «طلوع نیوز» کار می‌کند و در این دیدار، این فرمانده نشان داد که با فکر کار زنان در رسانه‌ها موافق است و اصراری نداشت که حضورش را نادیده بگیرد و فقط به دوربین نگاه کند.
وقتی طالبان در اواخر قرن پیش بر افغانستان سیطره یافت، این مقدار قابل توجه از تسامح در زمینه رسانه را برنمی‌تافت، بلکه آن را با شدت و غلظت تابع اصول خود ساخت. اما دوره پس از سرکوب جنبش درسال 2001، شاهد رشد و شکوفایی قابل توجهی در جهان رسانه بود، به طوری که از آن زمان ده‌ها شبکه ماهواره‌ای و ایستگاه رادیویی و مطبوعات ظهور یافتند تا واقعیت رسانه‌ای کنونی را تشکیل دهند که به نظر می‌رسد جنبش به سختی می‌تواند آن را نابود یا دیدگاهش را به طور کامل برآنها دیکته کند.
«طالبان» از رسانه‌های باز و آزاد متنفرند و البته به شدت با حق زنان در کار مطبوعاتی مخالفند، اما نسخه پراگماتیک کنونی مقداری نرمش در فضای رسانه‌ای نشان خواهد داد، تا جایی که قدرتش در تأویل و تفسیر احکام «شریعت» و توازن فشارهای بین‌المللی به آن اجازه دهند و وقتی از طرح تمکین و استقرار در قدرت فارغ شد، در تحمیل دیدگاه خشک خود بر بخش‌ها درنگ نخواهد کرد.