موازنه‌ها و مکاسب ترکیه از اوکراین

رئیس جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان منتقدان زیادی در ایالات متحده دارد، اما توازن هوشیارانه‌اش در مسئله اوکراین درس‌هایی می‌دهد که چطور دیپلماسی می‌تواند نارضایتی را به یک امتیاز سیاسی تبدیل کند.
اردوغان با وجود ادامه روابط محکم اقتصادی با روسیه، نفوذ خود را در پیمان «ناتو» بازگرداند. اردوغان شخصیتی سخت دارد، اما او از تهدید هریک از دو طرف جنگ اوکراین اجتناب کرد. رئیس جمهوری جو بایدن شخصاً تأکید کرد که رئیس جمهور پوتین نباید در قدرت بماند که این مایه بهت جهانی شد. و واشنگتن مدتی بعد اعلام کرد، بایدن تنها نظر شخصی خود را بیان می‌کند، اما سیاست‌مداران امریکایی و تحلیل‌گران سیاست خارجه آشکارا ابراز امیدواری می‌کنند روسیه شکست سختی بخورد. درمقابل، رئیس جمهوری اردوغان از انتقاد شخصی رئیس جمهوری پوتین اجتناب کرد. آنکارا بر ایجاد راه برون رفت آبرومندانه برای پوتین از جنگ تأکید می‌کند. درهمین حال آنکارا به هیچ وجه الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه را به رسمیت نشناخت و حمایتش از استقلال و حاکمیت منطقه‌ای اوکراین به طور آشکار بسیار مشخص بود.
عنصر مهم دوم سیاست متوازن ترکیه دربرابر جنگ اوکراین در کمک به هر دو طرف نهفته است، همچنانکه در زمان تلاش برای تأمین منافع خاص خود مایه رنجش هردوطرف می‌شود. پهپادهای ترکیه که در اختیار اوکراین قراردارند کاروان‌ها و تانک‌های روسی بسیاری را منهدم ساختند( نکته قابل توجه اینکه افسران روس سال 2020شاهد بودند، چطور پهپادهای ترکیه حمله ارتش سوریه به ادلب را درهم شکستند، اما تاکتیک‌های نظامی روسی را در اوکراین تعدیل نکردند). علاوه برآن دولت ترکیه مانع از عبور کشتی‌های جنگی روسیه از تنگه بسفر شد. و پس از غرق ساختن ناو جنگی«موسکوا» روسیه برای تهدید به حمله بندر حیاتی اودسای اوکراین، به تجهیزات دریایی نیاز دارد. اما رفتار ترکیه این در را کاملاً می‌بندد. و گام‌های ملموس ترکیه، وضعیت ترکیه در پیمان «ناتو» را تقویت کرد. فرانسه و ایتالیا در نشست پیمان که ماه گذشته برگزار شد، توافق کردند توافقی با ترکیه در خصوص ساخت سامانه دفاع هوایی صورت گیرد.
وزارت خارجه امریکا ماه گذشته نامه‌ای به کنگره فرستاد که درآن فروش هواپیماهای «اف-16» به ترکیه توسط امریکا را توجیه می‌کرد. این نامه بر اهتمام امریکا نسبت به روابط دفاعی خوب امریکا-ترکیه تأکید کرده است. همچنین وزارت دفاع امریکا از بستن تنگه بسفر توسط ترکیه قدردانی کرد. دفاع از ترکیه برای چندین ماه از اظهاراتی که در پاریس و و اشنگتن صورت می‌گرفت غایب بود، اما اقدامات ملموس ترکیه که واقعاً پشتیبان موضع غرب در مسئله اوکراین است به آن ابزاری علیه منتقدانش می‌دهد.
درهمین زمان آنکارا از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه اجتناب کرد و واردات گاز و نفت روسی توسط ترکیه به رئیس جمهوری پوتین در تأمین منابع مالی حمله نظامی روسیه کمک می‌کند. آلمان نیز همین کار را می‌کند، اما در عین حال با انتقاداتی بیشتر از ترکیه روبه رومی‌شود. بنادر ترکیه از کشتی‌های تفریحی دوستان میلیاردر پوتین استقبال می‌کنند، همچنین شهرهای ترکیه مانند آنتالیا و استانبول پذیرای سرمایه‌گذاری‌های روسی است. حتی ترکیه درحال حاضر بر تأسیس یک نظام جدید پرداخت فعالیت می‌کند که از روبل روسی برای تسویه قراردادهای تجاری استفاده کند. البته ترکیه منافع اقتصادی بزرگی دارد و آنکارا موضع خود را با نبود درخواست سازمان ملل متحد برای اعمال تحریم‌ها توجیه می‌کند.
ترکیه می‌داند حق وتوی روسیه در شورای امنیت، کار سازمان ملل متحد را غیرممکن می‌سازد. از جهتی دیگر، قانون بین‌المللی و احترام به الزامات قید شده در اتفاقیه مونترو درسال 1936 به آنکارا این امکان را می‌دهد که مانع از تردد کشتی‌های جنگی روسیه از تنگه بسفر بشود. و درنتیجه، اردوغان به هر دو کمک می‌کند و به آنها زیان می‌رساند.
عنصر آخر در استراتژی توازن ترکیه باز نگه‌داشتن کانال‌های ارتباطی با همه اطراف است.
سران غربی هر روز با رئیس جمهوری اوکراینی زلنسکی از کی‌یف دیدن می‌کنند، اما آنها در هفته‌های پیش با پوتین دیدار نداشته‌اند به خصوص پس جنایت‌های جنگی روسیه علیه غیرنظامیان اوکراینی. اردوغان و وزیر خارجه‌اش از این غیبت غربی برای حفظ گفت‌وگو با مسکو بهره‌برداری می‌کنند. اردوغان روز 21 آوریل گفت‌وگوی تلفنی دیگری با پوتین انجام داد درزمانی که آنکارا پیوسته با کی‌یف درحال تعامل است.
باوجود خشم اردوغان از واشنگتن و پاریس درسال‌های اخیر، او ابدا در را به طور کامل به روی سران غربی نبست. در نشست «ناتو» شرکت و با خصمش رئیس جمهوری مکرون دیدار کرد و اردوغان همچنان امیدوار است به یک آشتی سیاسی با رئیس جمهوری بایدن برسد حتی با اینکه رئیس جمهوری ترکیه می‌داند آن دو دوستانی دائمی نخواهند بود.
سیاست توازن ترکیه در هفته‌های آینده سخت‌تر خواهد شد. وزیر خزانه‌داری امریکا روز 13 آوریل به کشورهایی که تحریم‌های غربی علیه روسیه را نادیده می‌گیرند هشدار داد که با عواقب احتمالی مواجه می‌شوند. تحلیل‌گران براین باورند که او به چین اشاره داشت، اما هشدارش متوجه ترکیه هم بود. و اگر جنگ در شرق اوکراین شدت گیرد، فشارهای غربی بر ترکیه برای اعمال تحریم‌ها افزایش می‌یابند.
همزمان، روسیه می‌تواند از تجدید کمک‌های انسانی به غیرنظامیان سوریه در ادلب درماه جولای توسط سازمان ملل به عنوان ابزاری علیه امریکا استفاده کند. رسانه‌های ترکیه روز 23 آوریل خبر از منع پروازهای هوایی نظامی روسیه از آسمان ترکیه به سوریه دادند تا اینکه ارودغان برای درگیری بیشتر با پوتین در سوریه آماده شود، اما دو رئیس جمهوری می‌توانند به طور مستقیم در این باره گفت‌وگو کنند.