عراقی‌ها سزاوار عذرخواهی‌ از سوی روحانی عراقی مقتدی صدر بودند که دیروز سخنان کوتاهی خطاب به آنها کرد. عذرخواهی صدر از عراقی‌ها به خاطر شب وحشتی است که از عصر دوشنبه تا ظهر دیروز (سه شنبه) ازسرگذراندند. صداهای درگیری که در پایتخت و تعدادی از استان‌ها طنین انداز شد، عراقی‌ها را به یاد سال‌های جنگی می‌اندازد که قبلاً تجربه کرده بودند، و ترس این بود که وضعیت هرج و مرج امنیتی در سراسر کشور گسترش یابد و به یک جنگ داخلی تبدیل شود. اما در عرض 24 ساعت، این گردباد شدید تمام شد. همانطور که صدر بعدازظهر روز دوشنبه 28 اگوست اعلام کرد از هرگونه فعالیت سیاسی کناره گیری می‌کند و از مسئولیت اقدامات هوادارانش که بلافاصله به سمت منطقه الخضرا حرکت کردند شانه‌خالی کرد، بعد از ظهر سه‌شنبه نیز مخالفت خود را با تظاهرات و درگیری مسلحانه هوادارانش اعلام نمود و به آنها دستور عقب نشینی داد و آنها هم همین کار را کردند.

صدر در جریان سخنرانی خود که از شبکه‌های خبری عراقی و بین‌المللی گزارش شد، به پیروان خود 60 دقیقه فرصت داد تا از اطراف منطقه الخضراء عقب‌نشینی کنند، آنها هم بلافاصله دست‌به کار شدند. بنابراین، صدر یک بار دیگر ثابت کرد می‌تواند هزاران نفر را با علامتی به حرکت وادارد و آنها نیز می‌توانند با یک کلمه از او اسلحه به دست بگیرند و باز با کلمه‌ای دیگر دست ازسلاح بکشند.

پس از اتفاقات پرشتاب عراق در روزهای دوشنبه و سه شنبه، باید دید کشور به کجا رسیده است. احتمال تهدید اولیه فرو رفتن عراق در یک جنگ خیابانی کاهش یافته، اما تهدید گسترده‌تر برای کشور هنوز وجود دارد و حتی شدت یافت. سهولت حضور شبه نظامیان در کشور و بی‌توجهی آنها به دستورات فرمانده نیروهای مسلح، نخست وزیر مصطفی الکاظمی، بار دیگر ناتوانی و ضعف حکومت را در برخورد با شبه نظامیان نشان داد. اعضای «الحشد الشعبی» نیز که خیلی سریع به خیابان‌ها ریختند، توسط حکومت مسلح شده و حقوق و سلاح خود را از آن دریافت می‌کنند، اما به دستورات و خواسته‌های رهبر رسمی خود عمل نکردند. همچنین نیروهای مستقر در اطراف نهادهای حکومتی و مقر دولت نتوانستند با ستیزه جویان مقابله کنند، نه به دلیل فقدان سلاح یا آموزش آنها، بلکه به دلیل ترس دولت از تبدیل شدن به یک طرف درگیری بود. اگر دولت اقدام به تیراندازی می‌کرد یا سعی می‌کرد تعدادی از ستیزه‌جویان را دستگیر کند، درگیری‌ها گسترش می‌یافت و دولت به یک طرف درگیری تبدیل می‌شد.

در مورد امکان پیوستن تظاهرکنندگان مسالمت‌آمیز، به ویژه از سوی «جنبش تشرین/اکتبر» که در سال 2019 تظاهرات را به راه انداخت، برای پیوستن به صدری‌ها سؤالاتی وجود داشت. اگر این اتفاق می‌افتاد، صدر می‌توانست بگوید که نماینده جنبش اصلاحات در کشور است، چیزی که او به دنبال آن است. اما مستقل‌ها محتاطانه عمل کردند و به جنبش اعتراضی نپیوستند و متوجه شدند که این تقابل بین احزاب سیاسی بر سر قدرت است و واقعاً اصلاح طلبانه نیست.

«چارچوب هماهنگی» (که شامل برخی از کسانی است که بارها به حکومت تعدی کردند و اعتبار و اقتدارش را به مخدوش ساختند) به سرعت بیانیه‌هایی مبنی بر حمایت از «نهادهای حکومتی» صادر کرد تا نشان دهد طرف منطقی در این تقابل است. اما در واقع مسئولیت ایجاد اخلال سیاسی در کشور و رویارویی مسلحانه نیز متوجه آن است.

از جمله جملات تکان دهنده در سخنرانی روز سه شنبه صدر که نشانه‌هایی از خشم را نشان می‌داد؛ «قاتل و مقتول در جهنم‌اند». برای روح کشته شدگان طلب رحمت نکرد که گفته می‌شود شمارشان به 30 عراقی رسید، بلکه ازنظر او هرکه در میدان بود مقصر است. صدر می‌خواست ثابت کند که نمی‌خواهد هیچ طرف اسلحه به دستی به او منسوب شود. وی با وجود انتقاد از «قاتل و مقتول» سریعاً اعلام کرد که از نیروهای مسلح که گفته می‌شود 6 نفر از آنها در جریان درگیری‌ها کشته شده‌اند تشکر می‌کند و به آنها احترام می‌گذارد و همچنین از اعضای «الحشد الشعبی» تشکر کرد.

پس از درگیری‌های مسلحانه و فروکش کردن ترس از جنگ خیابانی، نگاه‌ها به روند متوقف شده سیاسی در کشور بازمی‌گردد. عواملی که منجر به ناامنی شدند هنوز وجود دارند و بحران قدرت پس از خروج صدر از روند سیاسی تشدید می‌شود، اگرچه هنوز به طور قابل توجهی بر آن تأثیر می‌گذارد. اقدامات بعدی از جمله تصمیم دادگاه قانون اساسی در مورد انحلال مجلس و اعلام موضع سایر احزاب سیاسی در مورد آنچه در جریان است، ویژگی‌های مرحله بعدی را روشن خواهد کرد.

درگیری دوشنبه - سه شنبه شب گذشته بین احزاب اسلامی شیعه بود. رویارویی‌هایی که به بغداد و تعدادی از استان‌های جنوبی محدود می‌شد، هیچ ویژگی فرقه‌ای نداشت. با وجود پیچیدگی علل آن، بحران کنونی در کانون این است که چه کسی در رهبری رویکرد سیاسی احزاب اسلامی شیعه و هدایت آنها در مرحله بعدی دست برتر را خواهد داشت.

شایان ذکر است که صدر یک روز پس از آنکه مرجع تقلیدش آیت الله کاظم حائری از مرجعیت کناره‌گرفت و مرجعیت خود را به آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران تحویل داد، از فعالیت‌های سیاسی کناره گیری کرد. این تحولات که بر مراجع شیعه و رقابت تاریخی نجف و قم تأثیر می‌گذارد، ربطی به رأی دهندگان عراقی یا آینده کشور عراق ندارد، بلکه بر بخش مهمی از سیاستمداران عراقی و بخشی از مردم که از این مراجع تقلید می‌کنند تأثیر می‌گذارد. 

وخامت اوضاع در عراق در این هفته پیچیده‌تر شد، به ویژه با اعلام کناره‌گیری صدر از فعالیت‌های سیاسی و رسیدن اختلاف بین صدر و «چارچوب هماهنگی» به سطح بی سابقه‌ای در ملاء عام. اما چهار سناریویی که در مقاله قبلی در این صفحات برشمردم هنوز پابرجا هستند. انتخابات جدید، یا یک رویارویی مسلحانه محدود (شروع شد، اما اوضاع را حل نکرد)، یا یک رویارویی طولانی بدون راه‌حل نظامی یا سیاسی (امکان هنوز وجود دارد)، یا تداوم دولت کنونی در تلاش برای مهیا ساختن مرحله بعد.

روزهای آتی شاهد چالشی جدید برای نخست وزیر عراق خواهند بود تا پس از ناامنی و ظهور علنی سلاح‌ بدون پاسخگویی و هجوم به مقرهای رسمی حکومت، تا حدودی حیثیت حکومت را بازگرداند. همچنین چالش ترسیم نقشه راه برای انتقال قدرت پس از 11 ماه از انتخابات که چیزی جز بحران‌های بیشتر در کشور به همراه نداشت. و به دلیل همه این تخلفات، مردم عراق مستحق عذرخواهی برای مصیبت‌هایی هستند که ازآنها رنج می‌برند.