آیا پکن به نزاع 40 ساله پایان می‌دهد؟ (2)

فرض کنید در دفتر بیضی شکل جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا نشسته‌ایم و به بحث درباره توافق پکن گوش می‌دهیم. آنهایی که نشسته‌اند هم نظرند که این اولین بار است که چین جرأت می‌کند وارد آب‌های منطقه خاورمیانه شود و فتیله اختلاف بین دو کشور بزرگ در دو طرف خلیج، یعنی سعودی و ایران را پایین بکشد.
آیا کاخ سفید آن را فرصتی طلایی برای کاهش تنش می‌بیند و گام‌های بعدی خود در خاورمیانه را بر اساس آن استوار می‌کند؟ یا اینکه آن را «فتحی چینی‌» در منطقه‌ای می‌داند که مدت‌هاست حوزه نفوذ آمریکا به شمار می‌رود؟ انگلیسی‌ها در دهه پنجاه و در بحران کانال سوئز بیرون رانده شدند، سپس در دهه شصت و هفتاد به «محفاظت» پایان داده شد.
چین روزانه تنها از سعودی دو میلیون بشکه نفت وارد می‌کند و این رقم رو به افزایش است. و آمریکا فقط 300 هزار بشکه در روز نفت خام از این کشور وارد می‌کند که حدود 7 درصد نیازش است و رو به کاهش دارد. اگر آن را با بیش از 50 درصدی که آمریکا از همسایه خود کانادا وارد می‌کند، مقایسه کنیم، درصد اندکی است. واشنگتن می‌تواند بدون نفت سعودی و خلیج زندگی کند. چین نمی‌تواند. از نظر تئوری، فرض می‌شود موفقیت چین در نزدیک‌تر کردن ریاض و تهران نباید یک بحران باشد.
مسئله به دلیل رقابت شدید بین دو ابرقدرت، به این سادگی نیست. در اینجا، به احتمال زیاد، ما صدای منتقدان آمریکایی را خواهیم شنید. «چین می‌خواهد سعودی را وارد سپهر خود کند» و کل خلیج‌ حوزه نفوذ آمریکا محسوب می‌شود. «چین می‌خواهد محاصره تنگ را از متحد خود، ایران باز کند. ایران می‌خواهد سعودی را بی‌طرف کند و در بقیه منطقه گسترش یابد».
اول اینکه چرا سعودی میانجی چینی را می‌پذیرد؟ حضور چین در مسائل منطقه بی‌مقدمه نیست، پکن با تأیید واشنگتن یکی از اعضای مذاکرات برجام، توافق جامع با ایران(JCPOA )، در وین بوده و هست. چین بارها در مذاکرات صلح فلسطین شرکت کرده است.
مهمتر از آن برای سعودی، این است که چین یک شریک تجاری بزرگ برای این کشور و کشورهای منطقه است و خود چین نیز تحت تأثیر این نزاع قرار دارد. واشنگتن اما نمی‌تواند جایگزینی برای چین، به ویژه در خرید نفت، شاهرگ حیاتی اقتصاد کشورهای خلیج باشد و نه می‌تواند نقش میانجی با ایران را ایفا کند.
با وجود این، ایالات متحده یک بازیگر مهم باقی خواهد ماند... برادر بزرگ‌تر و شریک نظامی کشورهای خلیج که نفوذ خود را دست‌کم برای یک دهه دیگر گسترش خواهد داد.
آیا میانجیگری چین طنابی است که ایران را از غرق شدن در تحریم‌ها و اعتراضات نجات می‌دهد؟ به جای اینکه از زاویه ایرانی به موضوع نگاه کنیم، طور دیگری به آن نگاه کنیم. توافق پکن قرار است خبر خوبی برای واشنگتن باشد، زیرا درخواست‌های مکرر کشورهای خلیج‌ برای مشارکت آمریکا یا تضمین‌های امنیتی در برابر تهدیدات ایران را باری بر دوش خود می‌دانست که چندان اشتیاقی به آن ندارد. این بار در صورت موفقیت توافق سبک می‌شود. انتظار نمی‌رود این توافق‌نامه ضمیمه‌های نظامی داشته باشد، که پایگاه‌ها یا کشتی‌های جنگی برای محافظت از معابر و تضمین عدم حمله ایران به همسایگان خود در اختیار چین قرار دهد. آشتی بر اساس منافع سه کشورسعودی، ایران و چین قراردارد. حمله مستقیم یا غیرمستقیم ایران از طریق شبه‌نظامیان خود در عراق یا یمن به نفتکش یا تأسیسات سعودی، برای نمونه، حمله به چین، صاحب توافق است.
در مورد مفهوم بی‌طرف ساختن سعودی توسط ایران چطور؟ ایران دشمنی‌های زیادی برای خود ساخته که ربطی به اختلافاتش با ریاض ندارد. برخلاف سیاست منزوی کردن سعودی از مسائل منطقه‌ای، این توافق ممکن است فضای جدید عربی را برای ایرانیان بر اساس آشتی و نه از طریق سلاح و شبه نظامیان باز کند.
ترکیه تا چند ماه پیش با حدود نیمی از کشورهای منطقه درگیر نزاع‌هایی بود و امروز با همه آنها از جمله اسرائیل به وفاق رسیده که اقتصاد و شرایط سیاسی داخلی و روابط خارجی‌اش را بهبود بخشید. در هر صورت، گسترش دایره آشتی‌ها مسئله‌ای مربوط به ایران است و «بی‌طرف کردن سعودی» ممکن است انگیزه‌ای باشد برای ادامه راه و پایان دادن به تنش چهل ساله ایران و جهان عرب.
من سخنان کسان بسیاری را شنیده‌ام که در باره توانایی پکن برای تضمین رفتار ایران در قبال سعودی و موفقیت توافق، تردید دارند. ما می‌گوییم: ما واقع بین و در عین حال خوش بین هستیم. ما به طور قطع نمی‌دانیم، اما باید به صلح فرصت دهیم. ما مشتاقانه منتظریم که چین دیگر درگیری‌ها با ایران را، در عراق و لبنان و مماشات با اسرائیل محک بزند. شاید در یافتن راه حلی برای پروژه تسلیحات هسته‌ای ایران، مهمترین مسئله بین‌المللی، مشارکت کند. مسلم است که آمریکا و اروپا از نقش چین استقبال خواهند کرد، اگر معلوم شود که بتواند به این پرونده، یعنی مناقشه سخت سعودی و ایران پایان دهد.