امیر طاهری
TT

امریکا برگشت... اما چه کرد؟

می‌توان هر دوره ریاست جمهوری در ایالات متحده را در هشت بخش و هر بخش را به مدت شش ماه مورد بررسی قرارداد، به طوری که مرد کاخ سفید باید درزمان تلاش برای اجرای برنامه خود درباره میادین مین سیاسی مذاکره کند یا دست‌کم تظاهر به چنین کاری بکند.

تجربه نشان می‌دهد رئیس جمهوری در سه ماهه اول از شش ماه فعال‌تر است چون ماه چهارم با انتخابات میان دوره‌ای کنگره مواجه می‌شود که معمولاً نیازمند تغییرات پیچیده در مسیراست. بخش پنجم و ششم معمولاً چالش محدودی را تشکیل می‌دهند با توجه به قدرت صاحب پست بر بسیج حمایت‌ها از دیدگاهش، به شرط آنکه اساساً دیدگاهی داشته باشد. بخش هفتم و آخر در سایه انتخابات ریاست جمهوری بعدی و استراتژی لازم برای پیروزی در دوره دوم قرارمی‌گیرد.

جو بایدن عملاً بخشی از هشت مرحله‌اش را به پایان برد و در نتیجه دست‌کم آنچه به سیاست خارجه برمی‌گردد، بسیار دورتر ازآن است که بتوان گفت خوب بود.

بایدن مانورها را با شعارهای «امریکا برگشت» و «دیپلماسی برگشت» و «چند صدایی برگشت» آغاز کرد. شعارهایی که مردم را به یاد جمله معروف « برمی‌گردم» آرنولد شوارتزگرمی‌اندازد، به نظر جذاب آمد و با تحسین برخی از کسانی که مشتاق لحظه رفتن دونالد ترامپ بودند، روبه روشد. با این حال، وقتی شعارهای بایدن به عمل ترجمه می‌شوند نشان می‌دهند بسیار آشفته و برخی اوقات اشاره‌هایی متناقض‌اند.

درست است امریکا در نشست «گروه هفت» در «کورنوال» بریتانیا برگشت، اما تنها برای سریالی از عکس‌ها در یک بعد از ظهر با ملکه در قلعه «وندسور». نخست وزیر بریتانیا بوریس جانسون بر جدول برنامه کاری تسلط داشت که در یکی از بخش‌ها جرأت کرد و یکی از لغزش‌های ریاستی را تصحیح نمود. سخنان بسیاری درباره تغییرات اقلیمی وجود داشت، اما تصمیمات حقیقی به نشست جهانی آینده تغییرات اقلیم در گلاسکو واگذاشته شد که طبق برنامه جانسون میزبان آن خواهد بود. وعده اهدای تعداد زیادی واکسن ضد «کووید-19» به کشورهای فقیر تیتر اصلی روزنامه‌هایی شد که کمبود پشتیبانی لوجستیکی و کارکنان کارآشنا را نادیده گرفتند که می‌تواند این کار سخاوتمندانه را به تهدید واقعی بیش از یک میلیارد نفر در 70 کشور برگرداند.

امریکا همچنین با حضور جوبایدن در نشست ناتو و با وعده «تعدد» شرکت کرد. با این حال، رئیس جمهوری امریکا اصرار داشت خروج از افغانستان را که ترامپ وعده داده بود، بدون آنکه توافق قابل اعتمادی با طالبان وجود داشته باشد اجرا می‌کند. و در نتیجه، تعدادی از متحدان تصمیم گرفتند نقشه‌هایی مخصوص به خود و با آهنگ‌های مختلف برای خروج طراحی کنند و دست‌کم یکی ازآنها یعنی ترکیه تصمیم گرفت مدتی طولانی‌تر باقی بماند.

آنچه متحدان از آن خبر نداشتند این بود که دستور توقف حرکت ماشین که بایدن دستور آن را داد چند ماه پیش از موعد نهایی اعلام شده یعنی ماه سپتامبر همچون صاعقه‌ای برسد. حتی متحدان افغانستانی احساس راحتی زیادی کردند چون شعار «امریکا برگشت» به «امریکا آمده تا بگوید خداحافظ» تبدیل شد. و حتی همان زمان، مرخصی رسمی در بین نبود که اشک‌ها برایش جاری شوند و دستمال‌ها تکان بخورند به طوری که به گفته یکی از بزرگان متحد افغانستانی، امریکایی‌ها «همچون دزدی شبانه» بدون اطلاع مقامات کابل رفتند.

آنچه روی داد بدتر ازآنی بود که «متحد بزرگ افغانستانی» پیشنهاد کرده بود. دزدی مرخصی گرفت و شبانه همراه با خیر سرقت شده رفت. امریکایی‌هایی که از «بگرام» فرار کردند، پشت سر خود غاری از اموال عالی برای علی بابا رهاکردند از جمله زرهپوش‌ها و مجموعه متنوعی از سلاح و مقدار زیادی غذا و لباس‌هایی که از سوی کمیساریای امریکایی در پایگاه‌های امریکایی درسراسر جهان تقدیم می‌شوند.

برخی اشیاء خوب باقیمانده از طریق شبکه‌های قاچاق مواد مخدر و ممنوع‌هایی که طالبان تأسیس کرده بود، سر از بازار سیاه در جنوب افغانستان و شمال پاکستان درآوردند.

بایدن درنشست ناتو به متحدان خبر داد، باید در خصوص چگونگی تعامل با روسیه به واشنگتن به عنوان رهبر نگاه کنند و او با ولادمیر پوتین به طور شخصی تعامل می‌کند. برخی منتقدان امریکایی از تلخکامی پوتین به عنوان پیروزی بایدن یادکردند. روزنامه «واشنگتن پست» ادعا کرد «بایدن لبخند را از چهره پوتین محو کرد».

اما در حقیقت پوتین جلسه را با لبخندی پهن ترک کرد. با مبادله سفیر بین ایالات متحده و روسیه بایدن با بستن فصل اخراج دیپلماتیک که ترامپ گشود به دوره آموزش‌های عادی موافقت کرد. همچنین بایدن «وتو»ی جنجال برانگیز ترامپ بر خطوط لوله گاز روسیه به آلمان را لغو کرد. کار بسیار جالب‌تری انجام داد آنجا که فهرست 25 تأسیسات در ایالات متحده را تقدیم کرد و از پوتین خواست آنها را مورد حمله الکترونیک یا «برخورد» نامشخص قرارندهد. آیا این به معنای آن است که هرچند هم از آن «اهداف بسیار حساس» اجتناب کند « دست پوتین برای رساندن آسیب سایبری در سراسر ایالات متحده بازاست؟».

پوتین لبخند زنان به میهنش برگشت تا فشار را بر اوکراین بیشتر و حاکم بلاروس ویکتور لوکاشنکو را تقویت کند و از بزرگ‌ترین زیردریایی اتمی تاریخ رونمایی کرد و حتی یک ناو جنگی بریتانیایی درآبهای اوکراین را تهدید به غرق ساختن کرد.

عجیب نیست که متحدان ناتو تصمیم بگیرند تلاشی برای نوشتن سناریوی خاص به خود در چگونگی تعامل با روسیه، آلمان و فرانسه بکنند و برای یک نشست بین روسیه و اتحادیه اروپا تبلیغ کنند.

بایدن با اتمام یک هشتم دوره ریاستش هنوز از استراتژی خود برای تعامل با روسیه یا چین پرده برنداشت که به شکل روزانه چهره‌شان خدشه‌دار می‌شود، اما هنوز به ما گفته نمی‌شود چگونه باید به آنها نگاه کرد: به عنوان دشمنان یا رقبا یا حتی اصطلاحاتی که توماس جفرسون درباره بدترین دشمنان آن زمان ایالات متحده به کاربرد.

درآن زمان سناتور برنی ساندرز(فرشته) روی شانه چپ بایدن به او درباره برانگیختن «جنگ سرد جدید» هشدارد داد.

مکان‌هایی وجود دارد که امریکا درآنها حضور ندارد هرچند تنها برای اجرای یک گفت‌وگوی اجتماعی. ایالات متحده در کنار روسیه و فرانسه ضامن صلح و ثبات در منطقه قفقاز بود. اما در شش ماه گذشته از جنگ و ناآرامی و توسعه روسی، ایالات متحده تنها در نبودش متمایز شد.

از سوی دیگر رهبر کره شمالی کیم جونگ اون به حیله قدیمی برگشت و آخرین وعده‌های توخالی که به دونالد ترامپ در ماجراجویی طوفانی و کوتاه داده بود دفن ساخت.

درخصوص یمن، بایدن بر فجایعی که شورشیان حوثی مرتکب شدند چشم بست درحالی که آنها با نغمه‌های خمینی ساخته شده در تهران دم گرفته بودند.

بایدن همچنین بدون ارائه سیاستی، عادی سازی روابط یا حمایت بعدی از جریان‌های دموکراتیک که نظام استبدادی را به چالش می‌کشند، فشار بر باند نیکولاس مادورو در ونزوئلا را کم کرد.

شعار «امریکا برگشت» بر گفت‌وگوهای وین پیرامون «معامله هسته‌ای» مطالعه نشده با جمهوری اسلامی که باراک اوباما ساخته و پرداخته کرد و در باره آن گفت بخش بزرگ میراثش در زمینه سیاست خارجه است سایه انداخت. اما حتی درآنجا به نظر می‌رسد نمایندگان بایدن چندان مطمئن نیستند که چه کاری باید بکنند. ایده اولیه پایان دادن به تحریم‌هایی بود که ترامپ اعمال کرد تا شانس گروهی که «معتدل» خوانده می‌شود تقویت شود تا بر انتخابات اخیر ریاست جمهوری در ایران اثری بگذارد. با این حال این هم اتفاق نیفتاد و «میانه‌روها» حذف شدند و بایدن در این بین مانده است که تحریم‌های ترامپ را بردارد و خصومت تهران را تشویق کند یا اینکه تحریم‌های شدیدتری وضع کند که متحدان اروپایی با آنها مخالفند.