«داعش» پس از کشته شدن رهبر و شورش حسکه

گروه «داعش» پس از شکست منطقه‌ای سه سال پیش (مشخصاً درمارس 2019) دو هفته پیش بزرگ‌ترین هجوم خود را در سوریه و عراق انجام داد و به گفته «نیروهای سوریه دموکراتیک» حدود 300 نفر از نیروهای «داعش» به زندان الصناعه در شهر الحسکه هجوم بردند. اواخر شب 20 ژانویه دو انتحاری کامیون بمب‌گذاری شده را بیرون از دیوارهای ضلع شمالی منفجرکردند تا راه حمله زمینی به داخل ساختمان را هموار کنند و زندانیانی مسلح ضلع شمالی را تصرف کردند و صدها زندانی افراطی تندرو را در خیابان‌ها رها کردند.
پس از این هجوم دراماتیک، «نیروهای دموکراتیک سوریه» به یک هفته وقت نیاز داشتند تا بار دیگر کنترل زندان را به دست گیرند. و تا حدودی دخالت نیروهای ویژه بریتانیایی و امریکایی و مجموعه حملات با هلیکوپتر و جنگنده‌های هوایی نقش داشتند. در این مدت حدود120 نفر از «نیروهای دموکراتیک سوریه» و 375 نفر از اعضای «داعش» کشته شدند، اما درگیری‌های پراکنده در خیابان‌های الحسکه در هفته بعد ادامه یافت. براساس منابع متعدد که در نقاط خوب متمرکزند، به نظر می‌رسد دست‌کم300 زندانی دیگر از «داعش» موفق به فرار شده‌اند که نسبت به تجدید قوای زیاد «داعش» خواه در سوریه یا عراق همسایه هشدار دهنده است.
دو هفته بعد از هجوم «داعش» به زندان در شمال شرق سوریه، گروهی ویژه از «نیروی دلتا»ی امریکایی با هلیکوپتر بیرون از خانه‌ای در شمال غربی سوریه فرود آمدند و رهبر «داعش» حاج عبدالله کشته شد. عملیاتی که پس از چندین ماه برنامه‌ریزی و کارهای جاسوسی صورت گرفت دوساعت طول کشید و منجر به منفجرکردن تله‌های انفجاری توسط رهبر گروه تروریستی در طبقه سوم ساختمان شد که موجب کشته شدن او و همه افراد خانواده‌اش گشت.
به احتمال زیاد کشته شدن حاج عبدالله که مقامات امریکایی گفتند، با اعضای «داعش» در سوریه و عراق همچنین درسراسر جهان درتماس دائم بود، ضربه بزرگی به روحیه گروه وارد می‌سازد به خصوص اینکه این اتفاق مدت کوتاهی پس از حمله به زندان روی داد، اما بعید است اثر زیادی بر توان عملیات روزانه «داعش» داشته باشد.
گروه «داعش» پرونده قطوری در حمله به زندان‌ها دارد. یک دهه پیش حمله «تخریب دیوار» در عراق موجب خروج صدها زندانی از بازداشت‌گاه‌ها شد و مشوق ظهور دوباره گروه تروریستی به شکل دراماتیک گشت. این عملیات هدفی عملی برای آزادساختن اعضا از زندان داشت، اما درعین حال ابزار تبلیغاتی قوی است چرا که به اعضا و طرفداران نشان می‌دهد «داعش» درکنار کسانی می‌ایستد که قسم به وفاداری‌اش خورده‌اند. دراین شکی نیست که حمله به زندان الصناعه بار معنوی بزرگی برای پایگاه حامیان «داعش» درخاورمیانه و خارج از آن داشت.
در زمان تحلیل حمله و کشته شدن حاج عبدالله و نتایج آن، اول باید به این نکته مهم توجه داشت:«داعش» به شکل وسیعی برنگشت و هنوز با تکرار دست‌آوردهایش در سال 2014 فاصله بسیاری دارد، اما با این حال این حمله باید به عنوان هشدار تلقی شود. «داعش» وقتی سه سال پیش زمینش را از دست داد شکست نخورد بلکه به شکلی متفاوت درآمد. در حقیقت، «داعش» و اسلافش ازسال 2003 حضور داشته‌اند و برای مدتی طولانی بیش از زمانی آنکه صاحب زمین شود، بدون زمین رشد کرد. آنها روش کار به عنوان نیروی عصیانگر سری در جنگ‌ باندها را خوب می‌شاسند و می‌دانند وقت به خصوص درسوریه به نفع آنهاست.
حمله‌ای با این وسعت به چنین هدفی پرسش‌های جدی پیرامون میزان آمادگی ائتلاف به رهبری ایالات متحده برای نگه‌‌داری از 12هزار جنگجو از نیروهای «داعش» در شبکه‌ای از بازداشت‌گاه‌های موقت و با منابع محدود برمی‌انگیزد. زندان الصناعه که بین 4 تا 5 هزار نفر را درخود جای می‌داد، بزرگ‌ترین بنای نگهداری از اسرای «داعش» درجهان بود و با این وجود تنها یک مجموعه ساختمان مدرسه سابق بود که دور آن دیوار کشیده شده است. حفظ امنیت داخلی آن به نگهبانان غیرنظامی سپرده شده که آموزش ساده‌ای دیده بودند و بیشترشان غیرمسلح بودند، اما امنیت خارجی زیر نظر «نیروهای دموکراتیک سوریه» بود و احتمال می‌رود برخی اعضای آن به دام وسوسه رشوه افتاده یا مجبور شده‌اند پیش از حمله «داعش» کناره‌گیری کنند. و برخلاف آموزش دوره‌ای و مهیا ساختن تجهیزات مبارزه با آشوب، سربازان ایالات متحده یا ائتلاف وارد هیچ نقشی در امنیت زندان‌ها نشده‌اند.
پس از خوابیدن گرد و غبار حمله، ائتلاف باید تحقیقی جدی و اساسی و به طور مستقیم انجام دهد که آیا «داعش» به طور مستقیم در نگهبان‌های زندان الصناعه نفوذ کرده همان‌طور که در همه در طول تاریخ عملیات نفوذش به زندان‌ها عمل کرده بود؟ براساس ویدیوهایی که «داعش» از داخل زندان منتشرکرده، به نظرمی‌رسد بازداشت شدگان از حمله با خبر بوده‌اند و همانگونه که می‌دانیم زندانیان «داعش» در زندان الصناعه با دادن رشوه می‌توانستند به طور مرتب به موبایل دسترسی داشته باشند. همچنین ائتلاف باید در بازداشت حدود 800 کودک توسط «نیروهای دموکراتیک سوریه» و نگه‌داری آنها در کنار جنگجویان «داعش» صاحب خبره در این زندان تحقیق کند.
در هفته‌های آینده جامعه جهانی منتظر نتایج بررسی جدی علل این مشکل است. بازداشت بدون محاکمه هزاران نیروی مسلح «داعش» در مکان‌های موقت با منابع ضعیف و زیرنظر طرف فعال غیردولتی که هیچ تجربه در زمینه بازداشت گروهی ندارد، به مثابه بمب همیشه آماده انفجاراست. ائتلاف بین‌المللی پس از دخالتش درسال2014 برای به پایان رساندن دست‌آوردهای «داعش» مسئولیت جدی درنتایج بعدی دارد. از آن زمان کار قابل ذکری برای حل مسئله بازداشت شدگان نشده است و این جدای از بحران بیش از 70 هزار زن و کودک مرتبط به آنها در اردوگاه‌های بازداشت مانند «الهول» و «الروج» است. جهان نمی‌توانست مسئله را به تأخیر بیاندازد و اکنون زمان تعامل جدی‌تر و چهره به چهره با این چالش‌ها فرارسیده پیش از آنکه دیر شود.
با وجود این، در نهایت، حمله «داعش» به زندان الصناعه نیز رویکرد بسیار نگران کننده‌ای را نشان می‌دهد که برای مدتی روشن بود: گروه به آرامی و به شکلی روشمند در سوریه و عراق از زمان شکستش درسال 2019 روی زمین به بازسازی خود پرداخت و اظهارنظرهای مقامات امریکایی که پس از کشته شدن حاج عبدالله صورت گرفت نشان می‌دهد او در تماس و همآهنگی با اعضایش درسوریه و عراق و دیگر نقاط بود و این بیانگر این است که گروه منسجم‌تر و سازمان یافته‌تر است و آن طور که به ما گفته‌اند، تنها یک شبکه ضعیف بدون مرکز از افراد شورشی نیست. و اگر این توصیف جدید دقیق باشد، این به معنای آن است که «داعش» بیش از آنچه قبلا تصور می‌شد بهبود یافته است.
نابود ساختن قلمرو منطقه‌ای «داعش» مأموریت بزرگی از جهت استراتژیک بود، اما در مقایسه با تهدیدی که اکنون با آن روبه روهستیم آسان بود: برنامه مبارزه با عصیان و مقابله با تروریسم پیچیده و پرهزینه مبتنی بر اطلاعات جاسوسی علیه دشمنی که درسایه پنهان شده است. ائتلاف درسال 2019به جای تعدیل نیرو با هدف متناسب شدن با این چالش، حضور و منابع خود را کاهش داد که موجب فشار بر شرکای محلی مانند «نیروهای دموکراتیک سوریه» شد. به همین دلیل، ائتلاف باید به طور جدی به مسئله بالا بردن میزان سرمایه‌گذاری خود در مأموریت مبارزه با «داعش» فکرکند تا بتواند با چالش‌های بعد یا مخاطرات دادن فضا و فرصت بهبود به «داعش» به شکل بهتری روبه رو شود.
درپایان جامعه جهانی باید در عین حال اعتراف کند که «داعش» همچنان مانند همیشه: یکی از پیامدهای بحران‌هایی بزرگ‌تر و ریشه‌دارتر است. درسوریه به نظرمی‌رسد این بحران نسبت به آنچه درسال 2014 بود تفاوت یافته، اما انگیزه‌هایی که فعالیت «داعش» را تغذیه می‌کنند و موجب خلأها و شکاف‌هایی می‌شوند که می‌توان درآنها دخالت کرد و از آنها استفاده کرد هنوز وجود دارند. همچنان بزرگ‌ترین این عوامل ریشه‌ای خود نظام اسد و شهرتش به عنوان یک نظام وحشی، فاسد و بی کفایت است، اما فقر همچنین دشمنی‌های خونی و فرقه‌ای و ژئوسیاسی، همه عناصری به سود «داعش» عمل می‌کنند. در حقیقت، بازگرداندن تعامل با نظام اسد و شکست در فشار برای تحقق تغییر هدفمند و مثبت برای سوریه و مردمش عملاً متضمن بهره‌بردای «داعش» است.