تهدیدهای بزرگ در بازگشت خشونت به افغانستان

بازرس کل بازسازی افغانستان در وزارت دفاع امریکا در گزارش جدید و شامل نتیجه‌گیری می‌کند «تنها عامل بسیار مهم» پشت استیلای سریع «طالبان» برکشور در ماه آگوست سال 2021 «تصمیم ایالات متحده برای خارج ساختن نیروهای نظامی و پیمانکاران از افغانستان بود». و پس از چند روز  کمیته امور خارجه در پادشاهی متحد گزارشی منتشر ساخت که خروج از افغانستان را «فاجعه»، «خیانت» و نتیجه «ناکامی‌های روشمند» در برنامه‌ریزی برای آینده و پیش‌گیری از پیروزی «طالبان» توصیف کرد.
این گزارش‌ها توجه و رویکردی نو به کسانی دادند که اهمیتی به نابسامانی اوضاع در داخل افغانستان می‌دهند و آن هم 9 ماه پس از به دست گرفتن قدرت توسط جنبش «طالبان». و با جنگ اوکراین و اثرات زیانبارش بر اقتصاد جهانی و بازار غذا، نگاه‌ها از بحران روبه افزایش انسانی در افغانستان دور شدند.
از زمان استیلای «طالبان» برقدرت، به گفته سازمان ملل میلیون‌ها افغانستانی بیکار شدند و نیمی از جمعیت آن کشور(حدود 20 میلیون نفر) در فقر شدید زندگی می‌کنند و بسیاری از کارکنان دولتی ماه‌هاست که حقوق خود را دریافت نکرده‌اند و خانواده‌های ناامید طبقه متوسط تلاش می‌کنند فرزندان خود را به کارکنان امداد بفروشند تا پول و غذایی به دست آورند.
به نظر می‌رسد این بحران انسانی بدون افزایش با برنامه کمک‌های ارائه شده بین‌المللی درماه‌های آینده بدتر خواهد شد که می‌تواند افغانستان را به پرتگاه فاجعه ببرد.
و این حقیقت مهم باقی می‌ماند که رنج‌های بشری و فقر خفه‌کننده عامل اول بی‌ثباتی، خشونت و افراط است. درکشوری مانند افغانستان شایسته است حقایق حاکم امروز مایه نگرانی عمیق باشند. با فرارسیدن فصل بهار، دولت «طالبان» از هر سو با چالش‌های امنیتی سنگینی روبه رو است و این پیامی روشن به کسانی است که «ثبات» مورد ادعا در فصل زمستان خیلی زودهنگام بود.
در هفته‌های اخیر جبهه مقاومت ملی احمد مسعود حملات‌ سنگینی علیه «طالبان» در منطقه پنجشیر کرد. درحالی که به نظرمی‌رسد جنبش «طالبان» موفق شد بخش زیادی از حمله «جبهه مقاومت ملی» را بخواباند، این حمله توانست نشان دهد جنبش «طالبان» با تهدید دشمنان محلی بسیار فاصله دارد. درعین حال همچنان شایعاتی مبنی براینکه برخی از مشهورترین فرماندهان جنگ افغانستان و به خصوص عبدالرشید دوستم، فصل زمستان را مشغول تجهیز نیروهای مقاومت ویژه خود برای تهدید «طالبان» در وقت مناسب کردند. مسئله مهم‌تر برای «طالبان» با احتمال افزایش برهم خوردن ثبات درافغانستان، تنش اخیر حملاتی است که گروه «داعش خراسان» راه می‌اندازد. گروه «داعش خراسان» از ماه آوریل به حملات وحشیانه‌ای دست زد که هدف‌شان هزاره‌ها، خود جنبش «طالبان» و زیرساخت‌های حیاتی در افغانستان به خصوص شبکه برق بود. درشمال وشرق افغانستان و همچنین کابل بسیار مشخص شد که گروه «داعش خراسان» به دنبال زدن جرقه آتش جنگ فرقه‌ای و تضعیف قدرت «طالبان» و دامن زدن به رنج‌های بشری است. و دست‌کم در وقت کنونی به نظر می‌رسد «طالبان» هیچ پاسخ قابل توجهی ندارد.
آنچه مایه تأسف است اینکه آنچه در هفته‌های اخیر از گروه «داعش خراسان» دیدیم، چیزی جز آغاز یک برنامه تنش‌افزایی تدریجی نیست. آنچه بر وخامت اوضاع می‌افزاید اینکه تاکنون تنها پاسخ «طالبان» به گروه درحمله وحشیانه به جوامع سلفی محافظه‌کاری خلاصه می‌شود که آنها را متهم می‌کند به اعضای گروه پناه می‌دهند. اما در حال حاضر به نظرمی‌رسد این کار تنها به تشویق افزایش سربازگیری محلی توسط گروه «داعش خراسان» دامن زده است.
و جدای از اثرات امنیتی داخلی، عامل دیگر دامن زدن به بی‌ثباتی‌های اخیر افغانستان درقالب حملات فرامرزی از سوی گروه‌های موجود در خاک افغانستان است. از زمان آوریل گذشته دو حمله به تاجیکستان ودست‌کم به یک حمله به ازبکستان صورت گرفت. همچنین حدود ده حمله به اهدافی در پاکستان شد و درگیری‌هایی در طول مرز با ایران صورت گرفت. و تاکنون تاجیکستان، ازبکستان و ایران تنها به فرستادن نیروهای تقویتی در مناطق مرزی بسنده کرده‌اند؛ اما پاکستان پاسخ مشابهی داد و دست به حملات متعدد مهلک زد که شامل حملات هوایی به داخل افغانستان بود و منجر به کشتن ده‌ها غیرنظامی شد.
بی‌ثبات شدن اوضاع داخل افغانستان منشأ نگرانی بسیار به شمار می‌آید. اما احتمال اینکه می‌تواند منجر به برهم زدن ثبات در سطح منطقه بشود می‌تواند منشأ نگرانی فراوانی بشود. یکی از حساس‌ترین بندهای توافق امریکا با «طالبان» تضمین عدم تبدیل افغانستان به سکویی برای آغاز حملات به خارج از آن کشور بود. و ما شاهد حملات مرزی به سه کشور در مدت زمان 9 ماه از به دست گرفتن قدرت «طالبان» بودیم که اتهامی عریان به قدرت «طالبان» و مقاصدش و نشانه‌ای بسیار بد برای حوادث آینده محسوب می‌شود.
حتی بدون جنگ اوکراین به احتمال زیاد ایالات متحده و اروپا در حل این مسائل نگران کننده مشارکت نمی‌کنند. و حتی از منظر مبارزه با تروریسم به نظر می‌رسد تمرکز ایالات متحده بر به کارگیری امکانات برای زیرنظر گرفتن تهدیدها، کشف و خنثی ساختن آنها چیزی بیشتر از یک شعار نیست.
گزارش «سگار» امریکا نشان می‌دهد، ارتش امریکا قدرت «محدودی» برای دست زدن به هرکاری دارد آن طور که فرمانده جدید فرماندهی مرکزی امریکا ژنرال مایکل کورلا ماه فوریه گذشته در مقابل کنگره گفت و اینکه انجام عملیات خارجی در افغانستان «بسیار دشوار» است.
به همین دلیل نمی‌توان افتادن مستقیم بار مسئولیت تحقق ثبات افغانستان(به بهترین شکل) یا مدیریت آن (در کمترین احتمال) بردوش کشورهای منطقه را نادیده گرفت.
چالش‌ها و تهدیدهای آینده بزرگ خواهند بود.