روسیه و عراق… یکی در گرایش به دیگری

سالیان درازی است که عراق روابط عمیقی با روسیه دارد؛ و همواره احزاب و مردم عراق نگاه نزدیکی به شوروی و روسیه داشتند. نکته قابل توجه این است که این روابط با هر دو طرف کرد و عرب عراقی، شکل خاصی به‌خود می‌گیرد و توازن درخوری دارد. مسکو در طول استعمار همواره مقاومت برای تحقق استقلال در چنین کشورهایی را حمایت می‌کرد و بدون تردید پشتیبان آنها بود. از بدو سال ۱۹۵۸ نیز این کشور کمک‌های بسیار زیادی را برای استحکام استقلال عراق در کارکرد.
البته به‌دلایل مختلف، پس از سال ۲۰۰۳، نوعی از جمود بر این روابط حکم‌فرما شد، هر چند که این سردی در روابط استمرار چندانی نیافت. با اینکه از آن تاریخ ایالات متحده آمریکا شریک بنیادین بغداد شده‌است، با این وجود روسیه و عراق در باب مسائل بسیار زیادی نظرات مشترک دارند و در حال حاضر با افزایش نقش روسیه در منطقه، این نزدیکی در حال فزونی است، و عقبه تاریخی نزدیکی میان دو کشور، کمک‌حال این گرایش نوخاسته شده‌است. ثبات نسبی عراق در حال حاضر نیز باعث شده توجه به این کشور بیش از پیش شود، و در این خصوص تمایل عراق برای اتخاذ سیاست خارجه‌ای مستقل و قائم بر روابط چندجانبه و متعدد نیز بسیار مهم به‌شمار می‌آید.
عراق پس از شکست‌دادن داعش وارد مرحله نهادینه‌کردن ثبات شد و توانست با موفقیت شکاف‌های تغذیه‌کننده جنگ داخلی میان قشرهای مختلف ملت عراق را به‌حداقل برساند. البته راه تحقق این مأموریت راه درازی است و همچنان مشکلات زیادی در عرصه اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و… وجود دارد که عراق برای تبدیل‌شدن به یک دولت استاندارد بپیماید. ذیلاً به برخی از این مشکلات اشاره می‌شود:
اندیشمندان سیاسی غربی، جامعه عراق را به‌عنوان جامعه برخوردار از شکاف عمیق به‌شمار می‌آورند. جوامع دارای چنین ویژگی، مراحل مختلفی از مبارزات حاد را سپری می‌کنند که عامل اصلی ایجاد آنها دخالت‌های خارجی است؛ و همین حوادث در عراق نیز شکل گرفت. اما نکته قابل توجه در عراق، در شرایط کنونی، این است که در عراقِ حال حاضر مبارزات از سطح عمومی گذر کرده و به صورت درون‌گروهی تبدیل شده‌است؛ به‌طوری که اختلافات میان شیعیان با یکدیگر و سنیان با یکدیگر و کردها و قبایل و قشرهای مختلف با هم، صفت بارز برخورد در این جامعه شده است. اضافه‌بر این وجود گروهک‌های مسلح (که طبق برخی آمارها تعداد آنها بین ۴۵ تا ۶۰ گروهک است) پیچدگی اضافه‌تری بدین مبارزه جامعه‌ای داده‌است.
یکی دیگر از مشکلات کنونی عراق، تحدید و تشخیص مناطق جغرافیایی «مورد منازعه» و «مختلط» است. نمونه بارز این مسئله منازعه بر سر منطقه کرکوک میان کردها و عرب‌های عراق است. در باب اقلیت‌های مختلط با دیگر اقلیت‌های عراق نیز باید به منطقه سنجار اشاره کرد که جنایت‌های زیادی بر ضد یزیدیان این منطقه انجام گرفت و همین نوع مشکلات دربارهٔ حضور ترکمن‌ها نیز مشاهده می‌شود.
دربارهٔ تروریسم نیز باید بیان کرد که نمی‌توان به این بسنده کرد که داعش در حال شکست پایانی است به‌ویژه که برخی از پایگاه های داعش همچنان فعال هستند و عملیاتی را بر ضد عراقی‌ها انجام می‌دهند. در این میان برخی آمار غربی که برگرفته از نظرسنجی مردم موصل است، نشان می‌دهد که همچنان نوعی همسویی با داعش در میان برخی از مردم به چشم می‌خورد.
از سوی دیگر دولت و ملت عراق در برابر چالش بزرگی برای بازسازی موصل و سنجار، که به‌عنوان نمونه کاملاً ویران شدند، قرار دارند و مجهزکردن این مناطق به زیرساخت‌های لازم شهری تلاش و وقت و هزینه‌های زیادی لازم دارد. مسکو در این باره تصریح کرد که آمادگی مشارکت در این تلاش را دارد و تأیید خود را از تلاش‌ها دولت کنونی عراق در این زمینه اعلام کرد. شرکت انرژی «لوک اویل» اینک در عراق فعالیت می‌کند و شرکت بزرگ «سیوز نفتگاز» روسی نیز در عراق حضور فعال دارد و میزان سرمایه‌گذاری آن به بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسیده‌است. دیگر زمینه‌های همکاری عبارت از برق و حمل و نقل و کشاورزی و… است.
در خصوص مسئله بسیار حائز اهمیت حضور نیروهای آمریکایی در عراق نیز باید اذعان کنم که پاسخ رئیس‌جمهور عراق، برهم صالح، برای من بسیار خرسندکننده بود: تمام منطق گفته او این بود که بنا به‌قانون اساسی عراق حضور هر نیروی خارجی خلاف قانون است و این کشور اجازه فعالیت نیروهای بیگانه را در خاک خود نمی‌دهد. اما اینک که معاهده‌های دوستی میان دو کشور عراق و آمریکا برقرار است، و در عراق وضعیت استثنائی وجود دارد که باعث می‌شود حضور نیروهای آمریکایی مورد نیاز ارتش و نیروهای نظامی قلمداد شود، پس مسئله خروج این نیروها تنها به زمان نیاز دارد و پافشاری بر آن در وقت کنونی خلاف منافع ملی و امنیت عراق است.
البته روسیه نیز در خصوص فعالیت نیروهای آمریکایی موجود در عراق همین موضع را اتخاذ کرده‌است و بر این عقیده است که وجود این نیروهای برای پیشبرد ثبات عراق یک ضرورت محرز است. حضور این نیروها بر روابط میان عراق و روسیه تأثیری نمی‌گذارد.