زاهی حواس
وزیرمشاور سابق درامور آثار باستانی مصر و مدیر آثار جیزه
TT

اوضاع اجتماعی جزیرة العرب در پرتو نقش‌ها

پژوهشگر سعودی دکتر نایف بن علی القنور موفق شد با بررسی نقوش روی صخره‌هایی که یافت، وضعیت زندگی اجتماعی جزیرة العرب را برای ما تصویر کند و از طریق پژوهش جذابی که در کتاب مهمش منتشر کرد تأکید می‌کند منابع تاریخی و اکتشافات باستانی اطلاعات کافی درباره اوضاع اجتماعی به ما نمی‌دهند به همین دلیل بررسی نقوش روی سنگ‌ها می‌توانند منبع ما برای اطلاعات کامل درباره زندگی انسان در همه دوره‌ها باشد، خواه دوره‌های پیش از تاریخ یا دوره‌های تمدنی به خصوص شناخت پدیده‌های تمدنی، فرهنگی و هنری.

و مهم‌ترین نتیجه‌ای که پژوهشگر از طریق تحقیق عمیق در نقوش روی سنگ‌ها می‌گیرد اینکه، بشر در جزیرة العرب آن طور که برخی گمان می‌کنند بدوی نبوده است، به خصوص که ما توانستیم بفهمیم بشر چنان میراث تمدنی و هنری برای ما برجای گذاشته که درپرتو تابلوهای هنری که درون غارها و پای کوه‌ها ابداع کرده تصویری به ما ارائه می‌کند.

بشر در جزیرة العرب از قدیم اول برای پوشاندن عورت خود لباس پوشید و سپس این لباس برای تزئین و محافظت متحول شد به طوری که نقوش صخره‌ای اشکال بشری را نشان می‌دهند درحالی که لباس به تن دارند و با ابزاری مانند گردنبند و دست‌بند تزئین شده‌اند. پژوهشگر براین نظر است که اولین جامه‌ای که خداوند سبحان آفرید، جامه آدم و حوا علیهما السلام بود؛ آن دو پشم گوسفند را چیدند و رشته کردند و آدم ازآن برای خود جبه‌ای و برای حوا پیراهن و روسری ساخت. و این نشان می‌دهد لباس در دوره آدم عبارت بوده از پشم و موی حیوانات که تمیز و به شکل ساده‌ای بافته می‌شده سپس برای مردها به شکل جبه یعنی یک تکه و برای زن‌ها دو تکه پوشیده می‌شد؛ روسری و پیراهن که بقیه بدن را می‌پوشانده.

نقوش همچنین نشان می‌دهند بشر بالا تنه خود را با چیزی شبیه ردا یا پیراهن و بخش پایین را با شلوار می‌پوشانده است. همین طور جامه فرمانروا وجود دارد که برسر خود چیزی شبیه تاج می‌گذاشته و برخی انواع سلاح مانند کمان یا نیزه بلند در دست می‌گرفته. منظره دیگری از گروهی افراد وجود دارد که مراسم اجتماعی به جا می‌آورند؛ شاید آیین ازدواج باشد به طوری که چندین مرد و یک زن می‌بینیم. همچنین صحنه دیگر در منطقه الجوف وجود دارد که تعدادی از اشکال بشر را نشان می‌دهد که با لباس‌های مختلف ظاهر شده‌اند برخی ازآنها یک تکه است و تا زانو رسیده و برخی هم دو تکه. همچنین لباس معبودها و نیز مناسبت‌هایی که بشر در مراسم رقص و ازدواج و انجام آیین‌های دینی به تن می‌کرده‌اند. همین طور لباسی برای شکارچیان و عامه مردم وجود داشته که عبارت بوده از لباس‌های ساده. لباس‌های مخصوص زنان که شامل جامه‌ای گشاد بوده که همه پیکر را می‌پوشانده و با تزئیناتی در ناحیه سینه و میانه و نوارهایی که از پایین به سمت دو طرف لباس آویزان شده و تا به پایین قوزک پا می‌رسند. و این نوع پوشاک را انسان باستان در جزیرة العرب در دوره‌های سنگی قدیم همین طور دوره مس استفاده کرده که به هزاران سال پیش برمی‌گردد و نشان دهنده مدنیتی است که بشر بر زمین جزیرة العرب زندگی کرده است.