رومی‌ها در دومة الجندل

با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک دومة الجندل و اهمیت آن به عنوان یک ایستگاه تجاری بزرگ در شمال شبه جزیره عربی، اولین اشاره‌‌ها به دومة الجندل در منابع رومی در آغاز قرن اول میلادی ظاهر شد. اما شواهد تاریخی که اکنون در دست داریم به وضوح حاکی از رونق این منطقه در طول قرون اول بعد از میلاد به دلیل درآمدهای تجارت دارد، خواه از جنوب به شمال یا از شرق به غرب آنگونه که مورخ رومی پلینی بزرگ در کتاب معروف خود با عنوان «تاریخ طبیعی» از واحه شکوفای دوماتا یاد می‌کند. کلودیوس بطلمیوس نیز در قرن دوم میلادی در کتاب خود با عنوان «جغرافیا» به شهری بزرگ در منطقه عرب به نام دوماتیا اشاره کرده است. کلودیوس بطلمیوس تأیید می‌کند، دومة الجندل در واقع بخشی از منطقه عربی است که توسط امپراتور روم تراژان در بعد از میلاد تأسیس شد. از طریق این تقسیم سیاسی ایجاد شده توسط رومیان، آنها توانستند مسیرهای تجاری باستانی را کنترل کنند، زیرا کنترل دومةالجندل به آنها اجازه می‌داد تا مرزهای شرقی پادشاهی نبطیان را کنترل کنند، علیرغم منابع معدودی که نشان می‌دهند رومی‌ها در واقع در واحه حاصلخیز حضور داشته‌اند.
در میان آن منابع معدود، کتیبه‌ای است که بر روی ساختمانی در نزدیکی واحه یافت شده و متعلق به قرن سوم پس از میلاداست. این کتیبه به سنتوریون فلاویوس دیونیسیوس از لژیون سوم اشاره دارد که این ساختمان را به فرقه سولموس اختصاص داده است. لژیونی که در کتیبه ذکر شده، همان لژیونی است که کنترل منطقه شمال عرب از جمله شهر الحجر (مدائن صالح) به او سپرده شده بود. کتیبه دیگری وجود دارد که معنای آن هنوز مبهم است، اما به نظر می‌رسد که ثبت یک سری نقشه‌های ساختمانی است که در جاده بین بصره الشام و دومة الجندل به سپاه دوم روم سپرده شده است. همچنین تفسیر دیگری از این کتیبه وجود دارد که نشان می‌دهد این متن شادمانی از نبردی است که اورلیان علیه زنوبیا، ملکه پالمیرا، بین دو سال بعد از میلاد انجام داده است.
مطالعات باستان‌شناسی در منطقه دومة الجندل همچنان ادامه دارد تا اطلاعات بیشتری در مورد آن بناها و استحکامات عظیم در این منطقه که احتمالاً به دوران رومیان باز می‌گردد، به دست آید. مطالعات انجام شده در یک سال اطلاعات مهمی از آن بناها دراختیارما نهادند که مهم‌ترین آنها برای اولین بار یک نقشه واضح و دقیق باستان‌شناسی از آثار دومة الجندل همچنین توصیف علمی آثار موجود درآن در دسترس ما قرارگرفت.
و شاید یکی از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی در این منطقه، مقبره‌ای باشد که توسط باستان شناسان سعودی در نزدیکی واحه، به ویژه در شرق محله صنیمیات پیدا شد. در این مقبره، باستان‌شناسان آثار بسیاری از جمله یک سکه پیدا کردند که قدمت آن به دوران امپراتور هادریان (میلادی) برمی‌گردد. بررسی لایه‌های زمین در منطقه تاریخی نیز تأیید می‌کند که سیطره رومی‌ها به دنبال فرمانروایی نبطیان بر دومة الجندل بود و هیچ نشانه‌ای از وقفه در گسترش شهری در منطقه وجود نداشت. به این معنا که رومی‌ها از ساختمان‌های موجود، از جمله ساختمان عظیمی که اکنون به نام ساختمان (A) شناخته می‌شود، دوباره بهره برده‌اند.
همچنین بررسی لایه‌های باستان‌شناسی در دوران روم به‌خوبی حاکی از پیدایش تأثیرات بیزانس، به‌ویژه بر محصولات سرامیکی سوریه و فلسطین، در سده‌های چهارم و ششم میلادی است. اکتشافات همچنان به گشودن تاریخ طولانی‌ای ادامه می‌دهند که برای قرن‌ها ناشناخته مانده است.